Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

LÞch sö ViÖt Nam

N­íc ViÖt thêi Lý
(ThÕ kû 11-12)

   §Çu n¨m 1005, Lª §¹i Hµnh chÕt. C¸c con cña «ng ®em qu©n ®¸nh lÉn nhau ®Ó giµnh ng«i, kh«ng chÊp nhËn sù kÕ vÞ cña Long ViÖt. Sau t¸m th¸ng xung ®ét, Lª Long §Ünh ®¸nh b¹i ®­îc c¸c hoµng tö kh¸c, tù lËp lµm vua. Ban ®Çu Long §Ünh cßn lo chÊn chØnh bé m¸y nhµ n­íc. N¨m 1009, khi t×nh h×nh ®· t­¬ng ®èi yªn æn, Long §Ünh trë nªn ¨n ch¬i trôy l¹c, m¾c bÖnh trÜ kh«ng ngåi ®­îc, ph¶i n»m ®Ó héi chÇu víi c¸c quan nªn sö gäi lµ Lª Ngäa triÒu. Kh«ng nh÷ng thÕ Long §Ünh cßn thÝch nh÷ng trß hµnh h×nh d· man khiÕn lßng ng­êi ch¸n n¶n. Dßng hä Lª kh«ng cßn ®ñ uy tÝn ®Ó mäi ng­êi tin phôc. Cuèi n¨m 1009, Long §Ünh chÕt. Mét sè triÒu thÇn do chi hËu §µo Cam Méc ®øng ®Çu, ®­îc sù ñng hé cña c¸c s­ t¨ng, ®· nhÊt trÝ ®­a t¶ th©n vÖ ®iÖn tiÒn chØ huy sø Lý C«ng UÈn lªn lµm vua.

   §Çu n¨m 1010, Lý C«ng UÈn chÝnh thøc lªn ng«i hoµng ®Õ, ®Æt niªn hiÖu lµ ThuËn Thiªn. Nhµ Lý thµnh lËp, më ra mét trang sö míi, thanh b×nh.

  §Þnh ®« Th¨ng Long

   Ngµy 2 th¸ng 11 n¨m Kû DËu tøc lµ ngµy 21 th¸ng 11 n¨m 1009, ®­îc thÕ lùc PhËt gi¸o ®øng ®Çu lµ s­ V¹n H¹nh cïng c¸c triÒu thÇn ñng hé, Lý C«ng UÈn lªn ng«i hoµng ®Õ. ¤ng thÊy Hoa L­ chËt hÑp, kinh tÕ n«ng c«ng th­¬ng cßn thÊp kÐm, giao th«ng vËn t¶i gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n, vÞ trÝ giao th«ng cña s«ng §¸y ®· gi¶m sót "kh«ng ®ñ lµm chç ë cña ®Õ v­¬ng, muèn dêi ®« ®i n¬i kh¸c". Bëi vËy c«ng viÖc lín ®Çu tiªn lµ dêi ®« ra §¹i La. §Çu n¨m 1010 nhµ vua viÕt ChiÕu rêi ®«. Bµi chiÕu cã ®o¹n viÕt: "ChØ v× muèn ®ãng ®« ë trung t©m m­u toan nghiÖp lín, tÝnh kÕ mu«n ®êi cho con ch¸u, trªn v©ng mÖnh trêi, d­íi theo ý d©n, nÕu thÊy thuËn tiÖn th× thay ®æi. Cho nªn vËn n­íc l©u dµi, phong tôc phån thÞnh... ®­îc c¸i thÕ rång cuén hæ ngåi. §· ®óng ng«i Nam B¾c, §«ng, T©y, l¹i tiÖn h­íng nh×n s«ng, tùa nói. §Þa thÕ réng mµ b»ng, ®Êt ®ai cao mµ tho¸ng. D©n c­ khái chÞu c¶nh khèn khæ, ngËp lôt, mu«n vËt rÊt mùc phong phó, tèt t­¬i. Xem kh¾p ®Êt ViÖt ta chØ n¬i nµy lµ th¾ng ®Þa. ThËt lµ chèn héi tô träng yÕu cña bèn ph­¬ng ®Êt n­íc. Còng lµ n¬i kinh ®« bËc nhÊt cña ®Õ v­¬ng mu«n ®êi" (§¹i ViÖt sö ký toµn th­)

   Th¸ng t¸m n¨m 1010, Lý C«ng UÈn tõ Hoa L­ ra §¹i La. ThuyÒn ®ç ë d­íi thµnh thÊy "cã rång vµng hiÖn lªn thuyÒn ngù, nh©n ®ã ®æi tªn thµnh lµ thµnh Th¨ng Long" (§¹i ViÖt sö ký toµn th­).

   Lý C«ng UÈn tæ chøc c«ng tr­êng lín x©y thµnh Th¨ng Long. Th¨ng Long thêi Lý ®­îc chia thµnh hai khu vùc riªng biÖt, cã hai vßng thµnh bao bäc. Vßng thµnh ngoµi lµ La Thµnh cña Cao BiÒn ®­îc gi÷ nguyªn.

   DÊu vÕt La Thµnh cßn l¹i ngµy nay cã thÓ ph¸c häa nh­ sau: phÝa ®«ng lµ ®o¹n ®ª s«ng Hång lªn tíi Hå T©y, tiÕp lµ ®o¹n ®­êng Hoµng Hoa Th¸m råi ch¹y theo bê t¶ ng¹n s«ng T« LÞch tõ B­ëi ®Õn ¤ CÇu GiÊy l¹i tiÕp qua Gi¶ng Vâ ®Õn ¤ Chî Dõa, Kim Liªn råi th¼ng ®­êng §¹i Cå ViÖt vµ ®­êng TrÇn Kh¸t Ch©n cho ®Õn ¤ §èng M¸c l¹i gÆp ®ª s«ng Hång, víi ®é dµi kho¶ng 30 km. Nh­ vËy La Thµnh thêi Lý lµ vßng thµnh khÐp kÝn vµ chñ yÕu dùa theo ®Þa h×nh tù nhiªn. Thµnh b»ng ®Êt, ngoµi thµnh lµ s«ng Hång, s«ng T« LÞch vµ nhiÒu ®Çm hå.

  Vßng thµnh trong ®­îc x©y ®¾p b¾t ®Çu tõ khi Lý C«ng UÈn ®Þnh ®« vµ kÐo dµi trong mÊy chôc n¨m sau. Vßng thµnh trong còng chñ yÕu ®­îc ®¾p b»ng ®Êt ngoµi cã hµo bao quanh. Thµnh më bèn cöa lín lµ cöa T­êng Phï ë phÝa ®«ng, cöa Qu¶ng Phóc ë phÝa t©y, cöa §¹i h­ng ë phÝa nam, cöa DiÖu §øc ë phÝa b¾c (khu vùc nµy ®Òu thuéc quËn Ba §×nh ngµy nay).

   Vßng thµnh trong cã hai khu: khu lµm viÖc cña triÒu ®×nh vµ khu ë cña hoµng thÊt. ChiÕm vÞ trÝ trung t©m vµ quan träng nhÊt lµ ®iÖn Cµn Nguyªn, n¬i Vua vµ triÒu thÇn héi häp luËn bµn chÝnh sù. "Bªn t¶ lµ ®iÖn TËp HiÒn, bªn h÷u lµ ®iÖn Gi¶ng Vâ. L¹i më cöa Long Phi th«ng víi cung Nghinh Xu©n, cöa §an Ph­îng th«ng víi cöa Uy ViÔn. H­íng chÝnh nam dùng ®iÖn Cao Minh ®Òu cã thÒm rång. Trong thÒm rång cã hµnh lang dÉn ra xung quanh bèn phÝa. Sau ®iÖn Cµn Nguyªn l¹i dùng hai ®iÖn Long An, Long Thôy lµm n¬i vua nghØ, bªn t¶ x©y ®iÖn NhËt Quang, bªn h÷u x©y ®iÖn NguyÖt Minh, phÝa sau l¹i x©y dùng hai cung Thóy Hoa, Long Thôy lµm chç ë cho cung n÷.

   Nh­ vËy thµnh Th¨ng Long thêi Lý trªn b×nh diÖn kiÕn tróc c¸c cung ®iÖn ®­îc bè trÝ theo kiÓu trôc ®èi xøng lÊy ®iÖn Cµn Nguyªn (sau gäi lµ ®iÖn Thiªn An) lµm trung t©m nh»m t¨ng thªm tÝnh chÊt t«n nghiªm cña quyÒn lùc nhµ vua. ViÖc ph©n chia thµnh hai khu vùc, còng cã ý nghÜa ph©n biÖt râ rµng th©n phËn c¸c tÇng líp c­ d©n.

   Ngoµi khu vùc kiÕn tróc cung ®iÖn cña c¸c vua quan, cung tÇn, Th¨ng Long thêi Lý cßn cã khu vùc réng lín lµ c¸c phè ph­êng, lµm n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp vµ th­¬ng nghiÖp.

   Cïng víi s«ng Hång réng lín víi nhiÒu b·i phï sa vßng qua phÝa b¾c vµ phÝa ®«ng, Th¨ng Long cßn cã nhiÒu ®Çm hå, s«ng nhá bao quanh. Hå D©m §µm (Hå T©y) phÝa b¾c, s«ng T« LÞch ven theo phÝa t©y vµ vßng xuèng t©y nam. S«ng Kim Ng­u vµ mét sè ®Çm nhá ch¶y xu«i vÒ phÝa nam vµ phÝa ®«ng thµnh §¹i La. GÇn ®ª s«ng Hång còng cã hÖ thèng hå ®Çm (kÐo dµi tõ phÝa nam chî §ång Xu©n, hå Hoµn KiÕm ra khu vùc BÈy MÉu   ngµy nay).

   N¨m 1054, Lý Th¸nh T«ng ®æi tªn n­íc lµ §¹i ViÖt.

   Tæ chøc chÝnh quyÒn, triÒu ®×nh vµ c¸c cÊp ®Þa ph­¬ng

  TriÒu ®×nh.

   N¨m 1010, Lý Th¸i Tæ chuyÓn c¸c quan chøc tõ Hoa L­ ra Th¨ng Long thiÕt lËp mét triÒu ®×nh tËp trung quyÒn hµnh vµo tay hoµng ®Õ. C¸c c¬ quan vµ chøc vô  chñ yÕu buæi ®Çu vÉn gi÷ theo thÓ thøc triÒu §inh - Lª.

  Lý Th¸i Tæ vµ c¸c vua tiÕp theo ®Òu dïng nhiÒu biÖn ph¸p t¨ng c­êng quý téc hãa vµ quan liªu hãa dßng hä Lý, t¹o ra mét hoµng téc lín ®Ó n¾m c¸c chøc vô chñ chèt cña chÝnh quyÒn. Lý Th¸i Tæ võa lªn ng«i vua lµ ban chøc phong t­íc cho con ch¸u, nh÷ng ng­êi th©n trong hä hµng cïng c¸c quan l¹i cã c«ng t«n phï. C¸c con cña «ng ®Òu ®­îc phong lµ §«ng Chinh V­¬ng, Dùc Th¸nh V­¬ng, Vò §øc V­¬ng, Khai Quèc V­¬ng... C¸c V­¬ng ®Òu cã phñ ®Ö riªng. Th¸i Tæ cßn phong cho anh lµm Vò Uy V­¬ng, chó lµm Vò §¹o V­¬ng, con cña Vò Uy V­¬ng lµ Tr­ng HiÒn lµm Th¸i óy. Ng­êi cã c«ng trî gióp tÝch cùc nh­ §µo Cam Méc ®­îc phong lµm TÝn NghÜa hÇu, ®­îc lÊy tr­ëng n÷ cña Lý Th¸i Tæ. C¸c ng­êi kh¸c nh­ TrÇn C¶o ®­îc phong lµ t­íng c«ng, Ng« §inh lµm khu mËt sø, §µo Th¹c Phô lµm th¸i b¶o, §Æng V¨n HiÕu lµm th¸i phã.

  Lo¹n ba v­¬ng. Ngµy 1 th¸ng 3 n¨m MËu Th×n (1028) Lý Th¸i Tæ mÊt. TriÒu thÇn ®Õn cung Long §øc ®­a Th¸i tö PhËt M· lªn ng«i hoµng ®Õ. BiÕt tin nµy, §«ng Chinh v­¬ng Lùc cïng víi Dùc Th¸nh V­¬ng vµ Vò §øc V­¬ng kÐo qu©n cña phñ m×nh vµo CÊm Thµnh. §«ng Chinh V­¬ng mai phôc ë phÝa trong CÊm Thµnh, Dùc Th¸nh V­¬ng vµ Vò §øc V­¬ng phôc qu©n ë cöa Qu¶ng Phóc, ®îi Th¸i tö PhËt M· ®Õn th× ®¸nh óp. PhËt M· tõ cöa T­êng Phï vµo ®Õn ®iÖn Cµn Nguyªn, thÊy ®éng, liÒn cho qu©n ®ãng c¸c cöa ®iÖn l¹i vµ sai qu©n lÝnh bè trÝ phßng bÞ. PhËt M· nh×n nh÷ng ng­êi hÇu cËn chung quanh hái: "Ta ®èi víi anh em kh«ng phô b¹c chót nµo. Nay ba v­¬ng lµm viÖc bÊt nghÜa, quªn ®i mÖnh cña tiªn ®Õ, muèn m­u chiÕm ng«i b¸u, c¸c khanh nghÜ thÕ nµo?" - Néi thÞ Lý Nh©n NghÜa th¼ng th¾n tr¶ lêi" "Nay ba v­¬ng lµm ph¶n th× lµ anh em hay lµ kÎ thï? Xin cho thÇn ®¸nh mét trËn ®Ó quyÕt ®­îc thua".

   Qu©n ba phñ vÉn v©y bøc gÊp rót. PhËt M· liÖu thÕ kh«ng thÓ k×m ®­îc, bÌn giao viÖc ®¸nh dÑp cho Lý Nh©n NghÜa, Lª Phông HiÓu. NghÜa vµ HiÓu më cöa thµnh thóc qu©n tiÕn ®¸nh. Lª Phông HiÓu tuèt g­¬m x«ng th¼ng ®Õn cöa Qu¶ng Phóc h« to: "Bän Vò §øc V­¬ng trong bông ngÊm ngÇm lµm ®iÒu ph¶n tr¾c, trªn quªn ¬n tiªn ®Õ, d­íi tr¸i nghÜa t«i con, Phông HiÓu xin d©ng l­ìi g­¬m nµy". Råi th¼ng ®Õn bªn ngùa Vò §øc V­¬ng, b¾t sèng Vò §øc vµ giÕt t¹i trËn. Qu©n ba v­¬ng phñ tan ch¹y, bÞ giÕt gÇn hÕt. §«ng Chinh vµ Dùc Th¸nh tho¸t th©n.

   Ngµy 4 th¸ng 3 n¨m MËu Th×n (1028) §«ng Chinh vµ Dùc Th¸nh ®Õn xin chÞu téi. Vua tha téi chÕt.

   Ba v­¬ng §«ng Chinh, Dùc Th¸nh vµ Vò §øc ®· lµm n¸o lo¹n triÒu ®×nh, ng«i hoµng ®Õ cña PhËt M· nghiªng ngöa. ¤ng nghÜ r»ng cÇn ph¶i cè kÕt chÆt chÏ víi c¸c quý téc hä Lý vµ triÒu thÇn h¬n n÷a th× míi gi÷ v÷ng ng«i vua, triÒu ®×nh míi æn ®Þnh, råi ®Æt ra lÔ thÒ ®Òn §ång Cæ (nay lµ quËn Ba §×nh, hµ Néi). Ngµy 25 th¸ng 3 (©m lÞch) hµng n¨m tÊt c¶ con ch¸u hä Lý, c¸c ®¹i thÇn trong triÒu chØnh ®èn ®éi ngò, treo g­¬m gi¸o tr­íc thÇn vÞ §ång Cæ  cïng nhau uèng m¸u ¨n thÒ: "lµm con bÊt hiÕu, lµm t«i bÊt trung xin thÇn minh giÕt chÕt". Ng­êi nµo trèn tr¸nh kh«ng ®Õn bÞ ph¹t 50 tr­îng.

  Sau néi lo¹n ba v­¬ng, Lý Th¸i T«ng t¨ng c­êng thªm vâ quan. Nh÷ng bÇy t«i th©n tÝn nh­ Lª Phông HiÓu, Lý Nh©n NghÜa ®­îc gi÷ c¸c chøc vô chñ chèt trong triÒu.

   Thêi Lý, ngo¹i thÝch lµ bé phËn n¾m chøc vô lín trong triÒu ®×nh, ®iÓn h×nh lµ viÖc Lý Anh T«ng dïng §ç Anh Vò, em cña §ç Th¸i hËu. Uy thÕ cña Vò rÊt lín, "Vò l¹i t­ th«ng víi Lª Th¸i hËu, nh©n thÕ lµ cµng kiªu c¨ng, ë triÒu ®×nh th× tho¸t tay lín tiÕng, sai b¶o quan l¹i th× hÊt hµm ra hiÖu, mäi ng­êi ®Òu liÕc nhau kh«ng d¸m nãi" (§¹i ViÖt sö ký toµn th­). Vµo ®Çu thÕ kû 13, chÝnh hä TrÇn ë H¶i Êp (Th¸i B×nh) ®· lîi dông thÕ ngo¹i thÝch ®­a ng­êi vµo n¾m chÝnh quyÒn råi lËt ®æ nhµ Lý.

   Trong triÒu ®×nh, ®¹i thÇn ®øng ®Çu hai ban v¨n vâ lµ tÓ t­íng vµ c¸c ¸ t­íng. TÓ t­íng gi÷ chøc Phô quèc th¸i phã víi danh hiÖu "b×nh ch­¬ng qu©n quèc träng sù". Cã ng­êi l¹i mang thªm danh chøc trong tam th¸i (th¸i s­, th¸i phã, th¸i b¶o), trong tam thiÕu (thiÕu s­, thiÕu phã, thiÕu b¶o). Cã thÓ kÓ mét sè tÓ t­íng nhiÒu danh väng thêi Lý nh­ Lý Th­êng KiÖt lµm Th¸i phã phô quèc th­îng t­íng qu©n, Lý §¹o Thµnh lµm Th¸i phã B×nh ch­¬ng qu©n quèc träng sù thêi Lý Th¸nh T«ng; T« HiÕn Thµnh gi÷ chøc NhËp néi kiÓm hiÖu Th¸i phã b×nh ch­¬ng qu©n quèc träng sù, (Thêi Lý Anh T«ng) còng næi tiÕng lµ ng­êi chÝnh trùc.

   HiÖn nay khã mµ x¸c ®Þnh cô thÓ hµm chøc, phÈm trËt vµ nhiÖm vô cña tõng quan chøc thêi Lý. Nh×n chung th× m« h×nh tæ chøc trªn ngµy cµng ®­îc cñng cè, ®Æc biÖt thêi Lý Nh©n T«ng (1072-1127).

  ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng c¸c cÊp

   Võa míi lªn ng«i, Lý Th¸i Tæ chia l¹i c¸c khu vùc hµnh chÝnh trong n­íc, ®æi 10 ®¹o thêi §inh - Lª thµnh c¸c lé vµ phñ. §Õn ®Çu ®êi Lý Nh©n T«ng, trªn ®Þa bµn c¶ n­íc ®· cã 24 phñ - lé. D­íi phñ lµ huyÖn vµ d­íi huyÖn lµ h­¬ng (Cã tµi liÖu ghi chÐp h­¬ng t­¬ng ®­¬ng huyÖn. Cã thÓ nh­ vËy, v× ®øng ®Çu h­¬ng lµ lo¹i x· quan). §©y lµ c«ng cuéc c¶i tæ hµnh chÝnh cã quy m« lín, gãp phÇn quan träng trong c«ng cuéc qu¶n lý toµn diÖn ®Êt n­íc, t¹o nªn søc m¹nh cho Nhµ n­íc hä Lý, cho quèc gia §¹i ViÖt tËp trung h¬n.

   Ch©u Cæ Ph¸p - quª h­¬ng hä Lý - ®æi thµnh phñ Thiªn §øc, vïng cè ®« Hoa L­ thµnh phñ Tr­êng Yªn, ®æi trÊn TriÒu D­¬ng thµnh ch©u VÜnh An. N¨m 1036 ®æi Hoan Ch©u thµnh ch©u NghÖ An vµ ¸i Ch©u thµnh phñ Thanh Hãa.

   C¨n cø vµo D­ ®Þa chÝ (cña NguyÔn Tr·i, thÕ kû 15) vµ §¹i Nam nhÊt thèng chÝ  (thÕ kû 19) cã thÓ biÕt ®­îc vÞ trÝ mét sè lé, phñ, ch©u sau:

  + Lé H¶i Thanh nay thuéc Nam §Þnh, Th¸i B×nh; lé Tr­êng Yªn nay lµ Ninh B×nh, phñ Lý Nh©n nay thuéc vïng ®Êt Hµ Nam.

  + Phñ Phó L­¬ng sau ®æi lµ ch©u Th¸i Nguyªn nay lµ Th¸i Nguyªn; ch©u Vò L¹c nay lµ B¾c C¹n.

  + Ch©u NghÖ An (sau ®æi lµ phñ) gäi lµ ®Êt tr¹i t­¬ng øng víi vïng NghÖ - TÜnh.

  + Phñ Thanh Hãa còng gäi lµ ®Êt tr¹i, nay lµ tØnh Thanh Hãa.

  + Ch©u Ch©n §¨ng lµ vïng Phó Thä.

   + Ch©u §»ng vµ ch©u Kho¸i lµ tØnh H­ng Yªn.

  + Ch©u Hång nay lµ tØnh H¶i D­¬ng vµ H¶i Phßng.

  + Ch©u VÜnh An nay lµ tØnh Qu¶ng Ninh.

  + Ch©u (sau gäi lµ lé) Quèc Oai lµ vïng Hµ T©y.

  + §¹o L©m T©y lµ vïng T©y B¾c.

   + Lé øng Thiªn bao gåm kinh ®« Th¨ng L¨ng lµ vïng Hµ Néi vµ mét phÇn ®Êt phÝa nam Hµ Néi thuéc tØnh Hµ T©y.

   + Lé B¾c Giang lµ c¸c tØnh B¾c Ninh vµ B¾c Giang.

  + Lé L¹ng Giang lµ vïng L¹ng S¬n vµ phÇn huyÖn L¹ng Giang, Lôc Nam, Lôc Ng¹n cña B¾c Giang.

   + Ch©u L©m B×nh lµ tØnh Qu¶ng B×nh.

   +...

  C¸ch gäi lé, phñ, ch©u kh«ng thèng nhÊt lµ do kiÓu thøc qu¶n lý vµ chÝnh s¸ch cña triÒu ®×nh ®èi víi tõng vïng d©n c­ vµ ®Þa lý cã kh¸c nhau. ë ®ång b»ng s«ng Hång th× ®­îc gäi lµ lé hay phñ. ë miÒn nói th× gäi lµ ch©u hay ®¹o. ChÝnh s¸ch cña nhµ Lý ®èi víi miÒn nói nãi chung, lµ n­¬ng nhÑ, "rµng buéc" (ki mi) lµ chñ yÕu. Vïng ®Êt xa kinh ®« nh­ Thanh Hãa vµ NghÖ An th× lóc ®Çu gäi lµ ch©u, sau gäi lµ phñ, cßn gäi lµ trÊn, tr¹i. Nh÷ng c¸ch gäi kh¸c nhau (phñ, lé, trÊn, ®¹o, ch©u) thÓ hiÖn tÝnh chÊt tËp trung cña Nhµ n­íc ch­a thËt trtÖt ®Ó.

  §øng ®Çu phñ, lé lµ tri phñ, ph¸n phñ (cã tµi liÖu ghi lµ th«ng ph¸n). Mçi phñ (lé, ch©u) bao gåm nhiÒu huyÖn. Ng­êi ®øng ®Çu ®¬n vÞ hµnh chÝnh cÊp huyÖn - nhiÒu tµi liÖu ghi lµ quËn th­êng ®­îc gäi lµ huyÖn lÖnh.

  HuyÖn bao gåm nhiÒu h­¬ng. ë kinh ®« th× gäi lµ giai (hai nhai) ë miÒn nói gäi lµ s¸ch hay ®éng. Th¨ng Long thêi Lý cã 61 giai, ph©n bè chñ yÕu ë quanh vïng hå D©m §µm. T­¬ng truyÒn c¸c giai Hå KhÈu, Nghi Tµm, NghÜa §«, Nh­îc C«ng ®· xuÊt hiÖn vµo thêi ®ã. C¸c h­¬ng Êp ë n«ng th«n th­êng bao gåm mét sè lµng xãm. Mét sè lµng quª do mét sè dßng hä c­ tró vµ qu¶n lý. Ch¼ng h¹n nh­ L­u Gia Th«n, cßn gäi lµ L­u X¸, (x· Canh T©n, H­ng Hµ, Th¸i B×nh) lµ lµng cña hä L­u.

   HÖ thèng t¨ng quan

   Lùc l­îng PhËt gi¸o rÊt lín, cµng vÒ sau cµng ph¸t triÓn. PhËt gi¸o ®· ®«ng ng­êi l¹i cã ruéng ®Êt riªng, kh«ng thÓ kh«ng cã tæ chøc tham gia chÝnh quyÒn ë trung ­¬ng vµ c¸c ®Þa ph­¬ng. C¸c vua Lý kÕ thõa tæ chøc t¨ng quan thêi §inh - Lª. §©y lµ tæ chøc cã tÝnh chÊt t«n gi¸o, liªn quan chÆt chÏ víi hÖ thèng nhµ n­íc. Mét sè t¨ng sÜ cã ®¹o cao, cã häc vÊn uyªn b¸c ®­îc nhµ vua t«n träng, coi nh­ lµ thÇy th× ®­îc phong lµ Quèc s­. Quèc s­ ë ®©y kh«ng ph¶i cã cè vÊn chÝnh trÞ, mµ chØ lµ ng­êi gióp nhµ vua hiÓu biÕt  vÒ ®¹o nghÜa PhËt gi¸o. Sau V¹n H¹nh lµ c¸c vÞ Viªn ChiÕu, Th«ng BiÖn, Viªn Th«ng, Kh«ng Lé ®­îc ban hiÖu quèc s­. HÖ thèng t¨ng quan lµ tæ chøc ®éc ®¸o cña triÒu Lý. Nã kh«ng ph¶i lµ tæ chøc hµnh ®¹o víi c¸c chøc vô nh­ hßa th­îng, ®¹i ®øc, yÕt ma v.v... T¨ng quan triÒu Lý lµ nh÷ng ng­êi gióp cho nhµ vua, qu¶n lý, c¸c t¨ng ®å vÒ mÆt hµnh chÝnh, ®ång thêi trªn thùc tÕ còng lµ ng­êi b¶o vÖ quyÒn lîi cña PhËt gi¸o.

(TiÕp theo)


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang