Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi


   
LÞch sö ViÖt Nam

Tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi thêi Lª

Tæ chøc nhµ n­íc

   Bé m¸y chÝnh quyÒn

   Sau khi ®Êt n­íc ®­îc hoµn toµn gi¶i phãng, Lª Lîi vµ bé chØ huy nghÜa qu©n Lam S¬n chuyÓn thµnh triÒu ®×nh phong kiÕn, thµnh lËp c¸c cÊp chÝnh quyÒn tõ trung ­¬ng ®Õn huyÖn, x·.

   Vua Lª (Lª Lîi vµ c¸c con ch¸u kÕ vÞ) cã uy quyÒn tuyÖt ®èi, tù x­ng lµ "Thiªn tö" (con trêi) thay trêi trÞ d©n. Gióp viÖc cho vua lµ c¸c quan th­îng th­ ®øng ®Çu c¸c bé. Bªn c¹nh bé, cã Hµn l©m viÖn (C¬ quan so¹n th¶o c«ng v¨n), Quèc tö gi¸m (C¬ quan phô tr¸ch c¸c c«ng viÖc gi¸o dôc, ®ång thêi lµ tr­êng ®¹i häc ngµy x­a), Ngù sö ®µi (C¬ quan kiÓm tra kiÓm so¸t).

   §Ó tËp trung quyÒn hµnh vµo tay vua, nhµ Lª bá chøc TÓ t­íng. Vua trùc tiÕp lµ Tæng chØ huy qu©n ®éi. Nhµ Lª cÊm c¸c quan l¹i ë Th¨ng Long vµ c¸c ®Þa ph­¬ng lËp qu©n ®éi riªng.

   Lª Th¸nh T«ng chia c¶ n­íc lµm 13 ®¹o. §øng ®Çu mçi ®¹o cã ba ty: Thõa ty tr«ng coi c¸c c«ng viÖc hµnh chÝnh, hé tÞch, thuÕ khãa; §« ty qu¶n lÜnh qu©n ®éi, gi÷ g×n an ninh; HiÕn ty phô tr¸ch c¸c viÖc xö ¸n, thi hµnh ph¸p luËt. D­íi ®¹o lµ phñ, huyÖn (ë miÒn nói lµ ch©u), x·. §Æc biÖt, «ng cßn cho vÏ b¶n ®å 13 ®¹o, gäi chung lµ b¶n ®å Hång §øc.

   N¨m 1465, Lª Th¸nh T«ng cho c¸c ®¹o vÏ b¶n ®å, ®Õn n¨m 1471 hoµn thµnh. §©y lµ tËp b¶n ®å x­a nhÊt, ghi nhËn b­íc tiÕn vÒ c«ng cuéc qu¶n lý ®Êt n­íc vµ khoa häc ®Þa lý thêi bÊy giê.

   Qu©n ®éi

   VÒ qu©n sù, nhµ Lª chia c¶ n­íc lµm n¨m khu vùc vµ cã kho¶ng t¸m v¹n qu©n. Còng gièng nh­ thêi Lý - TrÇn, binh lÝnh thêi Lª còng ®­îc lu©n phiªn chia nhau vÒ lµm ruéng theo phÐp "ngô binh ­ n«ng" (göi lÝnh ë nhµ n«ng).

   Nhµ Lª chia qu©n ®éi thµnh n¨m phiªn, cø lÇn l­ît bèn phiªn vÒ lµm ruéng, mét phiªn ë l¹i th­êng trùc. Khi cã chiÕn tranh th× ngõng viÖc chia phiªn, tÊt c¶ ®Òu t¹i ngò.

   Qu©n ®éi thêi Lª lµ lùc l­îng vò trang hïng m¹nh cã b¶n lÜnh qu©n sù cao. ChÕ ®é huÊn luyÖn qu©n sù ®­îc quy ®Þnh kh¸ chÆt chÏ. C¸c vâ quan cao cÊp ®­îc luyÖn tËp vâ nghÖ, häc hái binh ph¸p t¹i gi¶ng vâ ®­êng ë Th¨ng Long. Hµng n¨m, cø vµo mïa xu©n, qu©n lÝnh c¸c ®¹o ®Òu ph¶i tËp trung vÒ kinh ®« diÔn tËp vâ thuËt vµ chiÕn trËn. Riªng qu©n c¸c ®¹o tõ Thanh Hãa trë vµo th× cho phÐp diÔn tËp t¹i ®Þa ph­¬ng. Ngoµi ra, vµi ba n¨m, triÒu ®×nh l¹i tæ chøc tËp trËn cho tõng binh chñng: t­îng binh, bé binh, kþ binh.

   TÊt c¶ binh sÜ ®ang t¹i ngò ®Òu ®­îc theo thø bËc mµ cÊp ruéng ®Êt c«ng lµng x·. C¸c vâ quan th× tïy vÞ trÝ cao thÊp mµ ®­îc cÊp thªm ruéng ®Êt nh­ c¸c quan l¹i kh¸c.

   LuËt Hång §øc

   C¸c vua nhµ Lª ®Òu chó ý x©y dùng luËt ph¸p. Lª Lîi võa lªn ng«i ®· ban hµnh mét sè luËt lÖ vÒ c¸ch ph©n chia ruéng ®Êt c«ng lµng x· vµ c¸ch thøc xö kiÖn. C¸c ®êi vua sau ®Òu tiÕp tôc bæ sung thªm nhiÒu ®iÒu lÖ vÒ viÖc xÐt xö c¸c téi hèi lé vµ nghiªm cÊm c¸c ho¹t ®éng tù do giao tiÕp víi ng­êi n­íc ngoµi.

   §Õn ®êi Lª Th¸nh T«ng th× nhµ n­íc ban hµnh bé luËt míi gäi lµ LuËt Hång §øc. Néi dung chÝnh cña LuËt Hång §øc lµ:

   - B¶o vÖ quyÒn lîi cña vua vµ hoµng téc nhµ Lª, nh÷ng ho¹t ®éng chèng ®èi triÒu ®×nh bÞ xö téi nÆng.

   - B¶o vÖ quyÒn lîi cña tÇng líp quan liªu vµ giai cÊp ®Þa chñ, nh÷ng ng­êi thuéc tÇng líp nµy cã ph¹m téi còng ®­îc xö gi¶m nhÑ.

   - Khi ph©n chia tµi s¶n kÕ thõa, con g¸i cã quyÒn nh­ con trai. Gia ®×nh nµo kh«ng cã con trai th× con g¸i ®­îc thõa h­ëng gia tµi.

   LuËt Hång §øc b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp thèng trÞ, nh­ng phÇn nµo cßn gi÷ ®­îc Ýt nhiÒu quyÒn lîi cña phô n÷.

T×nh h×nh x· héi

   §oµn kÕt d©n téc, b¶o vÖ biªn c­¬ng

   C¸c vua ®Çu thêi Lª ®Òu rÊt cã ý thøc b¶o vÖ biªn c­¬ng vµ ®oµn kÕt c¸c d©n téc. §èi víi c¸c tï tr­ëng miÒn nói, triÒu ®×nh ban chøc t­íc lín vµ t«n träng ®Þa vÞ cña hä. C¸c d©n téc Tµy, Nïng, Th¸i... ë phÝa b¾c vµ T©y B¾c ®Òu rÊt hoµ hîp trong ®¹i gia ®×nh Tæ quèc.

   Vµi tï tr­ëng c¸ biÖt chèng ®èi l¹i triÒu ®×nh th× bÞ lªn ¸n, ®¸nh dÑp. Lª Lîi cßn më cuéc hµnh qu©n lªn T©y B¾c dÑp cuéc ph¶n lo¹n cña §Ìo C¸t H·n. Trong cuéc hµnh qu©n nµy, «ng ®· lµm bµi th¬ nªu râ chñ tr­¬ng quèc phßng vµ ý chÝ b¶o vÖ biªn c­¬ng:

   "... Biªn phßng cÇn cã ph­¬ng l­îc tèt
   §Êt n­íc nªn lo kÕ dµi l©u..."

   §èi víi nhµ Minh, c¸c vua Lª cã biÖn ph¸p võa mÒm máng, võa kiªn quyÕt b¶o vÖ biªn giíi ®Êt n­íc, Lª Th¸nh T«ng t¨ng thªm qu©n ë c¸c ®¹o phÝa b¾c, khi cÇn thiÕt còng më nh÷ng cuéc hµnh qu©n ®Ëp tan c¸c cuéc x©m lÊn cña nhµ Minh trªn c¸c ®¹o L¹ng S¬n, Yªn Qu¶ng.

   Lª Th¸nh T«ng nãi víi c¸c quan r»ng: "Mét th­íc nói, mét tÊc s«ng cña ta cã lÏ nµo tù tiÖn vøt bá ®i ®­îc? Ph¶i c­¬ng quyÕt tranh luËn, kh«ng ®Ó cho hä lÊn dÇn. NÕu hä kh«ng theo, cã thÓ sai sø sang tËn triÒu ®×nh cña hä, biÖn b¹ch râ lÏ ph¶i tr¸i. NÕu ng­êi nµo d¸m ®em mét th­íc, mét tÊc ®Êt ®ai cña Th¸i Tæ (chØ Lª Lîi) ®Ó l¹i ®Ó lµm måi cho giÆc, ng­êi Êy sÏ bÞ trõng trÞ nÆng".

   §êi sèng x· héi

   X· héi thêi Lª cã hai giai cÊp c¬ b¶n lµ phong kiÕn vµ n«ng d©n. Giai cÊp phong kiÕn gåm vua, quan, ®Þa chñ chiÕm nhiÒu ruéng ®Êt vµ giai cÊp n«ng d©n cã Ýt hoÆc kh«ng cã ruéng ®Êt. TÇng líp quý téc cã ®iÒn trang, th¸i Êp thêi TrÇn sang thêi Lª ®· suy yÕu h¼n. TÇng líp n« tú vÉn cßn tån t¹i. N«ng d©n chiÕm sè ®«ng trong nh©n d©n nh­ng phÇn lín hä lµ nh÷ng ng­êi nghÌo, cã ®Þa vÞ thÊp kÐm trong x· héi. Hä cµy ruéng ®Êt cña quan l¹i, ®Þa chñ th× ph¶i nép mét phÇn hoa lîi cho chñ ®Êt. NÕu cµy ruéng c«ng th× ph¶i nép t«, ®i lÝnh cho triÒu ®×nh. Ngoµi ra, hµng n¨m, ®µn «ng tõ 18 tuæi ®Õn 60 tuæi, ph¶i ®ãng t¸m tiÒn gäi lµ thuÕ ®inh. ChÝnh quyÒn cßn b¾t hä ®i phu mçi n¨m ®Õn 40 ngµy. Tuy thÕ, nhê cã ruéng ®Êt cµy cÊy, møc sèng cña n«ng d©n vÉn dÇn dÇn ®­îc c¶i thiÖn. ChØ vµo lóc gi¸p h¹t, còng cã gia ®×nh ph¶i b¸n vî, b¸n con cho nhµ giµu lµm n« tú.

   Th­¬ng nh©n vµ thî thñ c«ng thêi bÊy giê ®· ph¸t triÓn nh­ng ch­a nhiÒu. Hä ph¶i nép t« thuÕ vµ mét phÇn s¶n phÈm cho nhµ n­íc. NghÒ nghiÖp cña hä kh«ng ®­îc coi träng.

   Trong thÕ kû 15, n¹n mÊt mïa ®ãi kÐm Ýt x¶y ra, ®êi sèng nh©n d©n t­¬ng ®èi æn ®Þnh. Nh©n d©n ta cã c©u nãi vÒ c¶nh ®­îc mïa no ®ñ nh­ sau:

   "§êi vua Th¸i Tæ, Th¸i T«ng,
   Thãc lóa ®Çy ®ång, tr©u ch¼ng buån ¨n".

   Nh×n chung, thêi Lª vÉn lµ thêi thÞnh ®¹t. Nhê vµo kinh tÕ ph¸t triÓn, x· héi cßn æn ®Þnh cho nªn ®êi sèng cña nh©n d©n còng kh«ng khã kh¨n l¾m.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang