Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

LÞch sö ViÖt Nam

Cuéc khëi nghÜa Mai Thóc Loan (722)

1. ¸ch ®« hé cña nhµ §­êng

   N¨m 618, nhµ §­êng thay nhµ Tïy thèng trÞ ë  Trung Quèc. §Êt n­íc ta l¹i r¬i vµo ¸ch ®« hé cña nhµ §­êng. N­íc ta cã nhiÒu cña quý, vËt l¹, l¹i ë vÞ trÝ thuËn tiÖn trªn ®­êng giao th«ng bu«n b¸n víi c¸c n­íc nªn nhµ §­êng t×m mäi c¸ch chiÕm ®ãng vµ thèng trÞ.

   Cïng víi viÖc chia nhá c¸c khu vùc hµnh chÝnh ë n­íc ta, nhµ §­êng ®· lËp ra An Nam ®« hé phñ (1) s¾p ®Æt bé m¸y cai trÞ tõ trªn xuèng d­íi.

   §Êt n­íc ta bÞ chia thµnh c¸c ch©u, quËn, huyÖn. D­íi huyÖn lµ h­¬ng vµ x·, song trªn thùc tÕ nhµ §­êng còng chØ víi tay ®­îc ®Õn c¸c huyÖn. §øng ®Çu phñ lµ mét viªn ®« hé th©u tãm mäi quyÒn hµnh. §øng ®Çu mçi ch©u lµ mét viªn thø sö. ë huyÖn cã huyÖn lÖnh... ë miÒn nói, nhµ §­êng lËp ra c¸c ch©u ky my (2), cho c¸c tï tr­ëng ®Þa ph­¬ng cai qu¶n.

   Trô së cña phñ ®« hé ®Æt ë Tèng B×nh (Hµ Néi). §­êng giao th«ng thñy bé tõ Tèng B×nh ®i c¸c ®Þa ph­¬ng vµ sang Trung Quèc ®­îc söa sang, lµm thªm. ë Tèng B×nh, còng nh­ ë c¸c ch©u vµ huyÖn quan träng, bän ®« hé cho x©y thªm thµnh, ®¾p thªm lòy vµ kh«ng ngõng t¨ng sè qu©n ®ãng gi÷ (3).

   Nhµ §­êng vÉn bãc lét d©n ta b»ng c¸ch b¾t cèng n¹p nh÷ng thø quý nh­ ngäc trai, ngµ voi, sõng tª, ®åi måi, da c¸, trÇm h­¬ng, vµng, b¹c, t¬ lôa...

   §Æc biÖt, v¶i lµ thø qu¶ ngon næi tiÕng ®­îc c¸c vua §­êng rÊt ­a chuéng. Hµng n¨m cø ®Õn mïa v¶i, nh©n d©n ta ë c¸c n¬i l¹i ph¶i ®i phu, thay nhau g¸nh v¶i sang Trung Quèc nép cèng.

   Bªn c¹nh chÕ ®é cèng n¹p, nhµ §­êng ®· quy ®Þnh c¸c ng¹ch thuÕ mét c¸ch râ rµng, chÆt chÏ. ThuÕ chÝnh ®¸nh vµo ®Çu ng­êi (4) vµ vµo hé gia ®×nh (5). Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu c¸c thø thuÕ kh¸c nh­ thuÕ muèi, thuÕ s¾t, thuÕ ®ay, gai, b«ng... ThuÕ ®· nÆng, bän quan cai trÞ l¹i tù ý thu thªm lµm cña riªng. Theo quy ®Þnh, c¸c hé ng­êi thiÓu sè chØ nép mét nöa sè thuÕ, song bän quan ®« hé vÉn th­êng Ðp buéc hä ph¶i nép c¶.

2. T×nh h×nh kinh tÕ, v¨n hãa n­íc ta c¸c thÕ kû 7 - 9

   Tuy bÞ ¸p bøc bãc lét nÆng nÒ, nh©n d©n ta vÉn cÇn cï lao ®éng, ph¸t triÓn s¶n xuÊt. NÒn kinh tÕ n­íc ta v× thÕ nh×n chung bÞ k×m h·m, cã lóc bÞ tµn ph¸ nghiªm träng, song vÉn cã tiÕn bé.

   ViÖc trång lóa hai mïa, trång khoai vµ c¸c lo¹i hoa mµu kh¸c ®­îc më réng h¬n. ViÖc trång ®ay, b«ng, ®Æc biÖt nghÒ trång d©u, ch¨n t»m, ­¬m t¬, dÖt lôa rÊt ph¸t triÓn. Rau vµ c©y ¨n qu¶ ®­îc trång nhiÒu h¬n. §µn gia cÇm, ngoµi gµ, vÞt, chim bå c©u, cßn cã thªm c«ng (nu«i ®Ó lÊy l«ng lµm qu¹t). Nh÷ng nghÒ thñ c«ng næi tiÕng tõ x­a nh­ dÖt, lµm ®å gèm, ®Æc biÖt, nghÒ rÌn s¾t vµ khai má ®Òu ph¸t triÓn h¬n tr­íc. Bªn kü thuËt cæ truyÒn, nh©n d©n ta ®· tiÕp thu mét sè yÕu tè kü thuËt míi cña Trung Quèc, Ên §é vµ c¸c n­íc kh¸c nh­ viÖc bãn ph©n b¾c, lµm guång n­íc trong n«ng nghiÖp, viÖc dÖt gÊm vãc, lµm ®å sø... trong thñ c«ng nghiÖp. §ång thêi, nh©n d©n ta còng tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh m·nh liÖt chèng ®ång hãa, gi÷ v÷ng nÕp sèng vµ ph¸t triÓn nÒn v¨n hãa d©n téc.

   V¨n hãa nghÖ thuËt thêi §­êng ®¹t tíi ®Ønh cao, ®· ¶nh h­ëng tíi nhiÒu n­íc. Bän ®« hé më nhiÒu tr­êng häc ë n­íc ta ®Ó thùc hiÖn ©m m­u tuyªn truyÒn. Nh­ng nh©n d©n ta chØ chän häc c¸i hay ®Ó lµm giµu thªm nÒn v¨n hãa cña m×nh. B»ng c¸ch c¶i tiÕn, vËn dông c¸ch viÕt cña ch÷ H¸n, nh©n d©n ta dÇn dÇn ®· t¹o ra ch÷ viÕt riªng cña m×nh lµ ch÷ N«m sau nµy (6) PhËt gi¸o thêi kú nµy ph¸t triÓn rÊt m¹nh (nhiÒu chïa lín vµ cao t¨ng) v× c¸c nhµ s­ ngoµi viÖc ch¨m lo ®êi sèng tinh thÇn cßn gióp ®ì nh©n d©n trong cuéc sèng hµng ngµy: xem m¹ch bèc thuèc, ma chay...; nhiÒu vÞ s­ th«ng c¶m s©u s¾c víi nçi khæ cña nh©n d©n ®· tham gia ho¹t ®éng x· héi, gãp phÇn vµo cuéc ®Êu tranh chèng chÝnh quyÒn ®« hé.

3. Phong trµo ®Êu tranh giµnh ®éc lËp

   Trong suèt ba thÕ kû bÞ nhµ §­êng ®« hé, nh÷ng cuéc ®Êu tranh vò trang giµnh l¹i ®éc lËp cña nh©n d©n ta vÉn kh«ng ngõng næ ra.

   Sau ®©y lµ nh÷ng cuéc næi dËy lín, ®· chiÕm ®­îc phñ thµnh Tèng B×nh, giÕt hoÆc ®¸nh ®uæi ®­îc viªn ®« hé.

N¨m diÔn ra

Tªn ng­êi l·nh ®¹o

Tªn viªn ®« hé bÞ giÕt hoÆc
ph¶i ch¹y vÒ Trung Quèc

687 LÝ Tù Tiªn, §inh KiÕn L­u Diªn Hùu
722 Mai Thóc Loan Quang Së Kh¸ch
kho¶ng 766 - 779 Phïng H­ng Cao ChÝnh B×nh
801 V­¬ng Quý Nguyªn Bïi Th¸i
819 D­¬ng Thanh LÝ T­îng Cæ
828 Kh«ng râ tªn Hµn ¦íc
843 - Vò Hån
860 - LÝ Hé
880 - T¨ng Cån

   Hai cuéc khëi nghÜa lín nhÊt trong thêi kú nµy lµ khëi nghÜa Mai Thóc Loan vµ khëi nghÜa Phïng H­ng.

Khëi nghÜa Mai Thóc Loan (722)

   Mai Thóc Loan quª ë Mai Phô (7) (7), mét lµng ven biÓn, sau theo mÑ, l¹i ph¶i dêi lªn miÒn nói ë. Nhµ nghÌo, tõ nhá, Mai Thóc Loan ®· ph¶i vµo rõng lÊy cñi kiÕm ¨n. Lín lªn, ph¶i ®i ë cho nhµ giµu, ch¨n tr©u cµy ruéng.

   Ng­êi ®en tròi, rÊt kháe. Mai Thóc Loan næi tiÕng giái vËt mét vïng. Còng nh­ mäi ng­êi d©n kh¸c, «ng ph¶i ®i phu phôc dÞch bän quan qu©n ®« hé, rÊt vÊt v¶ mµ cßn bÞ ®¸nh ®Ëp tµn nhÉn.

   Mét ngµy ®Çu hÌ oi ¶ n¨m 722, Mai Thóc Loan cïng ®oµn phu ph¶i g¸nh qu¶ v¶i ®i nép cèng. §­êng xa, n¾ng g¾t, cµng mÖt mái, lßng ng­êi cµng o¸n giËn qu©n ®« hé. Mai Thóc Loan b¶o mäi ng­êi dõng ch©n, vµo chç m¸t nghØ. ¤ng lªn tiÕng kÓ téi bän ®« hé, h« hµo mäi ng­êi kh«ng ®i n÷a mµ trë vÒ næi dËy chèng l¹i chÝnh quyÒn ®« hé. Mäi ng­êi ®ång lßng nghe theo Mai Thóc Loan. Hµng tr¨m ng­êi ë c¸c ph­êng s¨n vµ trai tr¸ng c¸c lµng quanh vïng cïng h­ëng øng. ThÕ lùc cña nghÜa qu©n ngµy mét m¹nh. Mai Thóc Loan chän vïng Sa Nam cã s«ng s©u, nói hiÓm, lµm n¬i x©y dùng c¨n cø.

   Däc bê s«ng Lam, nghÜa qu©n ®¾p mét chiÕn lòy dµi h¬n 1.000 m. §ã lµ thµnh V¹n An, cã nói §ôn (Hïng S¬n) lµm chç dùa. PhÝa trong nói lµ d¶i thung lòng réng vµi chôc mÉu, lµm n¬i tr÷ l­¬ng thùc vò khÝ. Bao quanh khu trung t©m lµ mét hÖ thèng ®ån tr¹i, n­¬ng tùa lÉn nhau.

   ChiÕm ®­îc ch©u Hoan, Mai Thóc Loan x­ng lµm hoµng ®Õ, ®ãng ®« thµnh V¹n An. Ng­êi ®êi gäi «ng lµ Mai H¾c §Õ (vua ®en hä Mai).

   Mai H¾c §Õ t×m c¸ch liªn kÕt víi c¸c thñ lÜnh vµ nh©n d©n c¸c ch©u miÒn nói, nh©n d©n Ch¨m-pa... ®Ó cã thªm lùc l­îng chèng qu©n §­êng. ThÕ m¹nh lªn, ng­êi ®«ng thªm, nghÜa qu©n tiÕn ra b¾c tÊn c«ng phñ thµnh Tèng B×nh. Bän quan qu©n ®« hé hèt ho¶ng bá thµnh, th¸o ch¹y vÒ Trung Quèc. §Êt n­íc ta ®­îc gi¶i phãng. Nh©n d©n kh¾p n¬i n« nøc theo Mai H¾c §Õ, lùc l­îng nghÜa qu©n lªn tíi hµng chôc v¹n ng­êi.

   Nh­ng lóc nµy, nhµ §­êng ®ang cßn m¹nh. Vua §­êng lÖnh ngay cho 10 v¹n qu©n tËp trung søc ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa. Qu©n §­êng tÊn c«ng å ¹t, theo ®­êng hiÓm ®¸nh Ëp vµo thµnh V¹n An. Mai H¾c §Õ ph¶i rót vµo rõng, sau bÞ èm råi mÊt. NghÜa qu©n tan vì. Qu©n §­êng ®· tµn s¸t nh©n d©n ta hÕt søc d· man, chÊt x¸c nh÷ng ng­êi chÕt ®¾p thµnh gß cao. Téi ¸c tµy trêi nµy cña giÆc chØ lµm t¨ng thªm lßng c¨m thï cña nh©n d©n ta ®èi víi chóng.

   Nh©n d©n ta ®êi ®êi nhí ¬n Mai H¾c §Õ, ®· lËp ®Òn thê, ®Ò th¬ ca tông «ng:

Bèn ph­¬ng Mai §Õ lõng uy ®øc,
Tr¨m trËn Lý §­êng phôc vâ c«ng (8)

...

Cèng v¶i tõ nay §­êng ph¶i døt,
D©n n­íc ®êi ®êi h­ëng phóc chung.

  * T­ liÖu tham kh¶o


   (1) §« hé phñ lµ c¬ quan cai trÞ b»ng b¹o lùc cña nhµ §­êng ë c¸c n­íc nhá lÖ thuéc nh­ An T©y ®« hé phñ khèng chÕ miÒn Trung ¸, An B¾c ®« hé phñ chÕ ngù M«ng Cæ vµ c¸c ®Êt phÝa b¾c, An §«ng ®« hé phñ chÕ ngù miÒn ®«ng b¾c vµ b¸n ®¶o TriÒu Tiªn.

   (2) Ky my cã nghÜa lµ rµng buéc láng lÎo.

   (3) Thµnh §¹i La ë Tèng B×nh ®­îc ®¾p ®i söa l¹i 3 lÇn, sè qu©n kho¶ng 5,5 ngµn, cã lóc ®Õn 1 v¹n tªn.

   (4) Gåm cã t«, dung, ®iÖu. T« nép b»ng lóa, dung lµ sè ngµy ph¶i lao dÞch vµ ®iÖu nép b»ng s¶n phÈm thñ c«ng nghiÖp, th­êng lµ v¶i lôa.

   (5) Tïy theo tµi s¶n mµ chia thµnh 3 lo¹i hé, nép b»ng lóa víi c¸c møc nhiÒu Ýt kh¸c nhau.

   (6) N«m tøc lµ Nam. Ch÷ N«m lµ ch÷ cña ng­êi Nam, theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu cã thÓ ®­îc h×nh thµnh trong thêi kú nµy.

   (7) Mai Phô bÊy giê thuéc ch©u Hoan, nay lµ mét lµng chuyªn lµm muèi ë miÒn ven biÓn Th¹ch Hµ, tØnh Hµ TÜnh.

   (8) Vua §­êng hä Lý nªn ë ®©y gäi lµ Lý §­êng.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang