Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

LÞch sö ViÖt Nam

Khëi nghÜa cña ng­êi ViÖt thÕ kû 8-10

Khëi nghÜa Phïng H­ng (766-779) - Bè C¸i §¹i V­¬ng vµ nÒn tù chñ mong manh (783-791)

  Vµo nöa sau thÕ kû 8, quyÒn thèng trÞ cña triÒu ®×nh Tr­êng An ®· b¾t ®Çu suy yÕu, ChiÕn tranh gi÷a "phiªn trÊn" vµ "triÒu ®×nh" - mµ ®Ønh cao lµ lo¹n An Sö - cµng lµm cho nhµ §­êng lôn b¹i. Uy quyÒn cña bän tiÕt ®é sø vµ ®« hé ngµy mét t¨ng, chóng tù ý tr­ng thu thuÕ m¸. Cao ChÝnh B×nh, hiÖu óy ch©u Vò §Þnh (miÒn ViÖt B¾c) n¨m 767 gióp kinh l­îc sø An Nam Tr­¬ng B¸ Nghi ®¸nh b¹i ®­îc cuéc x©m l­îc cña qu©n Chµ Vµ ë Chu Diªn, sau ®ã y ®­îc cö lµm ®« hé An Nam. Y ra søc bßn rót cña c¶i cña nh©n d©n ta, ®¸nh thuÕ rÊt nÆng. Kho¶ng niªn hiÖu §¹i LÞch (766-779), ch­a râ ®Ých x¸c vµo n¨m nµo , nh©n lßng c¨m phÉn cña nh©n d©n, lîi dông khi qu©n lÝnh ë Tèng B×nh næi lo¹n, ng­êi hµo tr­ëng ®Êt §­êng L©m (nay lµ x· §­êng L©m, huyÖn Ba V×, Hµ T©y) lµ Phïng H­ng ®· ph¸t ®éng mét cuéc khëi nghÜa lín chèng chÝnh quyÒn ®« hé.

  ¤ng cña Phïng H­ng ®êi ®êi lµm quan lang ë ch©u §­êng L©m, nhµ giµu, cã uy tÝn lín ®èi víi nh©n d©n quanh vïng. Trong ký øc l©u ®êi cña nh©n d©n quª h­¬ng, anh em Phïng H­ng, Phïng H¶i cã søc kháe vËt næi tr©u, ®¸nh ®­îc hæ, câng thuyÒn nÆng ®i hµng chôc dÆm... Ban ®Çu, anh em hä Phïng næi dËy lµm chñ §­êng L©m råi nghÜa qu©n tiÕn lªn ®¸nh chiÕm ®­îc c¶ mét miÒn réng lín quanh vïng thuéc Phong Ch©u, x©y dùng thµnh c¨n cø chèng giÆc. Phïng H­ng x­ng lµ §« Qu©n, Phïng H¶i x­ng lµ §« B¶o, gi÷ ®Êt tù thñ chèng l¹i nhµ §­êng.

   VÒ sau, theo lêi khuyªn cña thñ lÜnh §ç Anh Hµn, lµ ng­êi ®ång h­¬ng, anh em Phïng H­ng ®· ®em nghÜa qu©n xuèng Tèng B×nh, v©y chÆt phñ thµnh ®« hé. Cao ChÝnh B×nh ®em qu©n ra ngoµi thµnh ®ãn ®¸nh nghÜa qu©n, bÞ thua to, trë vÒ lo qu¸ ph¸t bÖnh mµ chÕt. NghÜa qu©n chiÕm ®­îc phñ thµnh, Phïng H­ng vµo ë phñ thµnh, tæ chøc l¹i viÖc cai trÞ mong x©y dùng quyÒn tù chñ l©u dµi.

   Theo s¸ch Giao Ch©u ký (dÉn ë ViÖt ®iÖn u linh), Phïng H­ng dùng quyÒn tù chñ ®­îc 7 n¨m th× mÊt. RÊt tiÕc r»ng kh«ng cã mét tµi liÖu lÞch sö nµo ghi chÐp nh÷ng c«ng viÖc «ng ®· lµm trong thêi gian 7 n¨m Êy. Sau khi «ng mÊt, néi bé nh÷ng ng­êi yªu n­íc x¶y ra tranh chÊp vÒ quyÒn lùc. Mäi ng­êi muèn lËp Phïng H¶i lªn thay. Nh­ng ng­êi ®Çu môc phô t¸ lµ Bå Ph¸ CÇn, rÊt vò dòng, nhÊt ®Þnh kh«ng nghe, lËp con Phïng H­ng lµ Phïng An nèi nghiÖp vµ ®em qu©n chèng l¹i Phïng H¶i, Phïng H¶i nÐ tr¸nh Bå Ph¸ CÇn, bá lªn ë ®éng Chu Nham (2), vÒ sau kh«ng biÕt kÕt côc ra sao. Lùc l­îng x©y dùng nÒn tù chñ vèn ®ang cßn non trÎ l¹i cµng suy yÕu v× chia rÏ, v× cuéc tranh chÊp huynh ®Ö t­¬ng tµn. Phïng An d©ng t«n hiÖu cho cha lµ Bè C¸i §¹i V­¬ng (1) vµ nèi nghiÖp cha ®­îc 2 n¨m th× nhµ §­êng cö TriÖu X­¬ng sang lµm ®« hé An Nam. Lµ mét viªn t­íng ®Çy quû quyÖt, mét mÆt TriÖu X­¬ng tæ chøc mét ®éi qu©n lín - gäi lµ Nhu ViÔn qu©n - ®Ó g©y søc Ðp qu©n sù, mÆt kh¸c TriÖu X­¬ng sai sø gi¶ ®em ®å lÔ ®i tr­íc ®Õn Tèng B×nh ®Ó dô dç Phïng An. Cuèi n¨m 791, Phïng An dÉn c¸c thuéc h¹ ra hµng TriÖu X­¬ng.

   Ng­êi cña hä Phïng tan t¸c ®i c¸c n¬i (2). NÒn tù chñ míi x©y dùng ®­îc trªn d­íi 9 n¨m l¹i bÞ tan vì.

Khëi nghÜa D­¬ng Thanh (819 - 820)

   Thùc hiÖn thñ ®o¹n chia rÏ th©m ®éc "dÜ Di c«ng Di" (lÊy ng­êi Di ®¸nh ng­êi Di, cã nghÜa lµ dïng ng­êi ViÖt ®¸nh ng­êi ViÖt) triÒu §­êng còng nh­ triÒu H¸n tr­íc ®©y, sö dông mét bé phËn quan l¹i vµ binh lÝnh ng­êi ViÖt trong chÝnh quyÒn ®« hé. Nh­ng do t¸c ®éng cña phong trµo yªu n­íc cña ®«ng ®¶o nh©n d©n ta, sè quan l¹i, binh sÜ ng­êi ViÖt nµy ngµy cµng bÞ ph©n hãa s©u s¾c. Mét sè quan l¹i, binh sÜ yªu n­íc ®· nhiÒu lÇn g©y binh biÕn, chèng l¹i chÝnh quyÒn ®« hé.

   N¨m 803, qu©n lÝnh d­íi sù chØ huy cña mét t­íng lÜnh ng­êi ViÖt lµ V­¬ng Quý Nguyªn ®· næi dËy, ®uæi cæ viªn ®« hé Bïi Th¸i vÒ n­íc. Viªn l·o quan quû quyÖt TriÖu X­¬ng l¹i ®­îc cö sang lµm ®« hé An Nam. Cuéc binh biÕn bÞ dËp t¾t. Nh­ng Ýt lÇn sau l¹i bïng næ mét cuéc binh biÕn lín h¬n, mang tinh thÇn nh­ mét cuéc khëi nghÜa, do D­¬ng Thanh cÇm ®Çu.

   Kho¶ng ®êi Nguyªn Hoa (806-820), tªn t«n thÊt nhµ §­êng lµ Lý T­îng Cæ næi tiÕng "kh¾c nghiÖt, hung b¹o, lµm mÊt lßng ng­êi", kÐo h¬n mét ngh×n gia thuéc sang cai trÞ ®Êt n­íc ta, lÜnh chøc ®« hé.

   D­¬ng Thanh lµ mét thñ lÜnh ng­êi ViÖt, dßng dâi hµo tr­ëng l©u ®êi, cã nhiÒu thÕ lùc. lµm thø sö ch©u Hoan (NghÖ An). D­¬ng Thanh vÉn nu«i lßng c¨m ghÐt bän quan l¹i ®« hé n­íc ngoµi. §Ó dÔ bÒ khèng chÕ «ng, Lý T­îng Cæ ®· ®iÒu «ng vÒ Tèng B×nh, lµm "nha m«n t­íng". ¤ng cµng c¨m thï qu©n giÆc, chØ chê thêi c¬ chèng l¹i chóng.

  BÊy giê nh©n d©n Tµy - Nïng - Choang ë miÒn T¶, H÷u Giang (sö nhµ §­êng gäi lµ "Man Hoµng §éng" lu«n lu«n næi dËy chèng ®Õ chÕ §­êng. Vua §­êng h¹ chiÕu sai Lý T­îng Cæ ®em qu©n ®µn ¸p. Lý T­îng Cæ ph¸t khÝ giíi trao cho D­¬ng Thanh 3.000 qu©n, sai «ng ®i ®¸nh Hoµng §éng. Cã lùc l­îng qu©n sù trong tay, D­¬ng Thanh cïng con lµ ChÝ LiÖt vµ mét ng­êi th©n tÝn lµ §ç SÜ Giao bµn m­u, kªu gäi binh sÜ d­íi quyÒn «ng kh«ng nªn ®i ®¸nh d©n Hoµng §éng mµ h·y "trë gi¸o", chÜa mòi nhän vµo Lý T­îng Cæ vµ bÌ lò ®« hé.

   §­îc nh÷ng binh lÝnh yªu n­íc nhiÖt liÖt ñng hé, ngay ®ªm h«m xuÊt qu©n, D­¬ng Thanh ®· cïng nghÜa qu©n quay l¹i tËp kÝch phñ thµnh ®« hé, giÕt chÕt Lý T­îng Cæ cïng h¬n mét ngh×n bé h¹ cña y, chiÕm gi÷ phñ thµnh.

   Vua §­êng dïng m­u x¶o quyÖt, h¹ chiÕu "tha téi" cho D­¬ng Thanh vµ cö «ng lµm thø sö Quúnh Ch©u (trªn ®¶o H¶i Nam), thùc chÊt lµ ®µy «ng ®i biÖt xø råi t×m c¸ch h·m h¹i «ng. Kh«ng m¾c m­u giÆc, D­¬ng Thanh ®· chèng l¹i mÖnh lÖnh cña vua §­êng, kiªn quyÕt gi÷ v÷ng thµnh Tèng B×nh.

   Viªn ®« hé QuÕ Träng Vò, do nhµ §­êng míi cö sang, dïng kÕ ly gi¸n «ng víi c¸c thñ lÜnh b¶n ®Þa kh¸c, mua chuéc mét sè ng­êi cÇm ®Çu nghÜa qu©n vµ binh sÜ d­íi quyÒn «ng; sau ®ã y cÊt ®¹i qu©n ®Õn tiÕn c«ng phñ thµnh Tèng B×nh. Thµnh bÞ ph¸. D­¬ng Thanh cïng con lµ ChÝ Trinh bÞ giÆc giÕt, gia tµi bÞ tÞch thu. D­¬ng ChÝ LiÖt vµ §ç SÜ Giao lui qu©n vÒ gi÷ T¹c KhÈu ë Tr­êng Ch©u (Tam §iÖp, Ninh B×nh) nh­ng Ýt l©u sau còng bÞ thÊt b¹i (th¸ng 7 n¨m 820).

   Tõ sau ®ã, nh©n d©n ta d­íi sù l·nh ®¹o cña tÇng líp hµo tr­ëng quan l¹i yªu n­íc, cïng c¸c binh sÜ yªu n­íc nhiÒu lÇn tæ chøc khëi nghÜa (823, 841, 858, 860, 880, v.v...). Sau mçi lÉn khëi nghÜa, hÇu hÕt bän ®« hé ph¶i bá ch¹y vÒ n­íc.

   Phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n ta chèng ¸ch ®« hé cña nhµ §­êng cã tÝnh chÊt phæ biÕn, t­¬ng ®èi liªn tôc suèt ba thÕ kû, næ ra ë kh¾p n¬i, miÒn xu«i còng nh­ miÒn nói, tõ miÒn b¾c ®Õn Hoµnh S¬n. Phong trµo mang tÝnh chÊt quÇn chóng kh¸ râ rÖt, bao gåm mäi tÇng líp nh©n d©n, qu©n sÜ, hµo tr­ëng vµ quan l¹i yªu n­íc. Nh÷ng cuéc khëi nghÜa lín ë ®Þa ph­¬ng ®Òu ®­a ®Õn viÖc x©y dùng c¨n cø chèng giÆc, ®¸nh ®æ chÝnh quyÒn cña bän ®« hé ë ®Þa ph­¬ng, giµnh chÝnh quyÒn ë tõng n¬i, tõng bé phËn.

   Phong trµo nh©n d©n cã tinh thÇn tiÕn c«ng cao, nhiÒu cuéc khëi nghÜa ®· ph¸t triÓn thµnh chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc, phÇn nhiÒu ®¸nh vµo tËn sµo huyÖt, ®¹i b¶n doanh cña qu©n thï (Tèng B×nh). Lùc l­îng ®Þch tan r· nhanh chãng tr­íc khÝ thÕ tiÕn c«ng cña quÇn chóng khëi nghÜa. Bän kinh l­îc sø, ®« hé... hoÆc bÞ giÕt, hoÆc bá ch¹y. Trong nh÷ng nh©n tè ®ã th× nh©n tè quÇn chóng nh©n d©n tham gia ®«ng ®¶o, víi khÝ thÕ tiÕn c«ng ngµy cµng m¹nh lµ rÊt quan träng.

   Khëi nghÜa liªn tôc, nh­ng ch­a thµnh c«ng, v× tuy chÝnh quyÒn ®« hé ë An Nam lu«n lu«n bÞ lËt ®æ, nh­ng ®Õ chÕ §­êng - kÎ thï cña nh©n d©n ta - ë kÒ ngay phÝa b¾c ®Êt n­íc, cßn ®ang m¹nh, vÉn cßn ®ñ søc tæ chøc nh÷ng ®¹o qu©n viÔn chinh lín sang x©m l­îc l¹i vµ chinh phôc l¹i ®Êt n­íc ta. Vµ bªn trong, tuy tinh thÇn quèc gia tù chñ, ý thøc d©n téc ®· ngµy cµng ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn; song sù tån t¹i cña chÕ ®é thñ lÜnh ë c¸c ®Þa ph­¬ng vÉn cßn lµ mét c¶n trë ®èi víi cè kÕt d©n téc. Khi ®¸nh ®Þch, kÎ ®Þch cô thÓ lµ chÝnh quyÒn ®« hé mµ ®Çu sá lµ bän ®« hé, kinh l­îc sø... th× c¸c thñ lÜnh ®Þa ph­¬ng cã sù liªn kÕt víi nhau, nh­ng sau khi giµnh ®­îc th¾ng lîi t¹m thêi, th× th­êng x¶y ra tranh chÊp quyÒn lùc tèi cao (v­¬ng vÞ, ®Õ vÞ), khiÕn phong trµo bÞ chia rÏ, lùc l­îng bÞ ph©n t¸n. Vµ khi nh÷ng ®¹o qu©n viÔn chinh lín cña kÎ ®Þch tõ Trung Quèc tiÕn sang th× kh«ng khái cã mét sè thñ lÜnh hoang mang, dao ®éng, m¾c m­u chia rÏ, mua chuéc cña kÎ thï mµ ®Çu hµng hoÆc cã nh÷ng hµnh ®éng cã h¹i cho c«ng cuéc gi¶i phãng d©n téc. Ph¶i tr¶i qua nhiÒu cuéc diÔn tËp lín, v­ît qua v« vµn khã kh¨n, gian khæ, hy sinh, phong trµo d©n téc míi ®­îc rÌn luyÖn, tr­ëng thµnh vµ giµnh ®­îc toµn th¾ng ë thÕ kû 10.


   (1) N­íc ta khi Êy gäi cha lµ bè, mÑ lµ c¸i. L¨ng mé Bè C¸i §¹i V­¬ng hiÖn ë khu vùc Kim M· thñ ®« Hµ Néi. NhiÒu lµng vµ ph­êng phè ë Hµ Néi cïng lµng quª Phïng H­ng ë §­êng L©m ®Òu dùng ®Òn thê «ng.

   (2) HiÖn nay ë §­êng L©m kh«ng cßn dßng dâi hä Phïng.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang