Nhan Dan

Van hoa - Khoa hoc - Xa hoi

Thêi sù

§êi sèng chÝnh trÞ

Kinh tÕ - X· héi

 

T­ liÖu tham kh¶o

Sù h×nh thµnh Nhµ n­íc ®Çu tiªn

  ë ViÖt Nam thêi Hïng V­¬ng, sù ph¸t triÓn cña søc s¶n xuÊt ®· g©y ra nhiÒu biÕn ®éng x· héi vµ ®­a ®Õn mét t×nh tr¹ng ph©n hãa x· héi râ nÐt vµo giai ®o¹n §«ng S¬n. Giµu nghÌo, sang hÌn, bÊt b×nh ®¼ng x· héi ®· in ®Ëm dÊu Ên trong c¸c khu mé t¸ng, ph¶n ¸nh qua mét sè truyÒn thuyÕt d©n gian vµ t­ liÖu th­ tÞch. Møc ®é ph©n hãa ch­a cao, nh­ng còng ®· t¹o ra mét c¬ së x· héi cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh Nhµ n­íc ®Çu tiªn. Thªm vµo ®ã, nh©n tè thñy lîi vµ tù vÖ ®· ®ãng vai trß quan träng.

   Thiªn nhiªn víi ®Þa h×nh, ®Êt ®ai, khÝ hËu... ViÖt Nam, nhÊt lµ miÒn b¾c, ®· chøa ®ùng s½n trong ®ã hai mÆt ®èi lËp víi cuéc sèng cña con ng­êi: thuËn lîi - kh¾c nghiÖt, ­u ®·i - thö th¸ch. Thêi Hïng V­¬ng lµ lóc con ng­êi më réng c«ng cuéc chinh phôc thiªn nhiªn, chiÕm lÜnh vïng ®ång b»ng ch©u thæ, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp trång lóa n­íc, khai th¸c nh÷ng thuËn lîi cña thÕ giíi tù nhiªn. §ã còng lµ lóc cuéc ®Êu tranh kh¾c phôc nh÷ng trë ng¹i cña thiªn nhiªn ®Ó khai ph¸ ®Êt hoang, rõng rËm, chèng m­a nguån n­íc lò, chèng h¹n h¸n ngËp lôt ®Æt ra mét c¸ch bøc thiÕt. C¬ së cña nÒn kinh tÕ lóc ®ã lµ n«ng nghiÖp trång lóa n­íc l¹i cµng ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c«ng tr×nh t­íi n­íc vµ tiªu n­íc, b¶o ®¶m nguån n­íc cho c©y trång.

   Søc m¹nh cña con ng­êi v­¬n lªn chinh phôc vµ c¶i t¹o thiªn nhiªn ®· ®­îc huyÒn tho¹i hãa b»ng nh÷ng kú tÝch diÖt trõ Méc tinh (miÒn ®åi nói), Ng­ tinh (miÒn biÓn), Hå tinh (miÒn ch©u thæ), chèng Thñy tinh (ngËp lôt)... Søc m¹nh ®ã ®­îc t¹o nªn b»ng sù tËp häp nhiÒu gia ®×nh nhá l¹i trong c«ng x· n«ng th«n vµ sù liªn kÕt nhiÒu c«ng x· l¹i trong mét céng ®ång lín h¬n víi vai trß tæ chøc cña quyÒn lùc Nhµ n­íc.

   ViÖt Nam ë vµo mét vÞ trÝ ®Þa lý mang tÝnh chÊt tiÕp xóc cña b¸n ®¶o §«ng D­¬ng vµ §«ng - Nam ¸. Nã n»m trªn ®Çu mèi cña nh÷ng luång giao th«ng tù nhiªn, võa nèi liÒn víi ®¹i lôc trong thÕ nói liÒn nói, s«ng liÒn s«ng, võa cã bê biÓn dµi nh×n ra Th¸i B×nh D­¬ng. §ã lµ mét vÞ trÝ giao l­u kinh tÕ, v¨n hãa thuËn lîi, nh­ng còng l¾m ®ông ®é vµ dÔ bÞ tiÕn c«ng tõ nhiÒu phÝa. Yªu cÇu tù vÖ, chèng c¸c mèi ®e däa tõ ngoµi ®Õn v× thÕ còng sím ®­îc ®Æt ra vµ cµng ngµy cµng trë nªn bøc thiÕt.

   VÒ ph­¬ng diÖn nµy, kh¶o cæ häc cho thÊy mét hiÖn t­îng ®¸ng l­u ý.

   Trong giai ®o¹n Phïng Nguyªn, sè l­îng vò khÝ chØ chiÕm mét tû lÖ rÊt nhá so víi toµn bé hiÖn vËt, nh­ ë V¨n §iÓn lµ 0,28%, Phïng Nguyªn lµ 0,84%, Lòng Hßa lµ 2,91% (1). Tû lÖ thÊp, kiÓu lo¹i Ýt vµ nhiÒu vò khÝ ch­a ph©n hãa víi c«ng cô s¶n xuÊt.

   Nh­ng ®Õn giai ®o¹n §«ng S¬n, tû lÖ vò khÝ t¨ng vôt lªn trªn 50%. KÕt qu¶ thèng kÕ cho biÕt, tû lÖ ®ã ë Vinh Quang lµ 50,6%, ë ThiÖu D­¬ng lµ 59,8%, ë §«ng S¬n lµ 63,29%. Trong c¸c khu mé t¸ng, sè mé cã ch«n vò khÝ còng t¨ng lªn vµ chiÕm tû lÖ cao. Trong ng«i mé sè 2 ë ViÖt Khª, sè vò khÝ chiÕm 53,7% so víi toµn bé hiÖn vËt b»ng ®ång. T¹i khu mé t¸ng Lµng C¶, tû lÖ ®ã lµ 56,9% trong ®ã cã 2 mé cã nhiÒu ®å tïy t¸ng nhÊt th× còng lµ 2 mé cã nhiÒu vò khÝ nhÊt: mét mé cã 18 vò khÝ trong tæng sè 22 hiÖn vËt vµ mét mé cã 12 vò khÝ trong tæng sè 18 hiÖn vËt (2).

   Kh«ng nh÷ng tû lÖ vò khÝ t¨ng tiÕn râ rÖt, mµ kiÓu lo¹i vò khÝ còng trë nªn phong phó, ®a d¹ng, gåm vò khÝ ®¸nh gÇn nh­ r×u, gi¸o, dao g¨m, kiÕm ng¾n, qua..., vò khÝ ®¸nh xa nh­ cung ná, lao... vµ ph­¬ng tiÖn phßng hé nh­ tÊm che ngùc, bao tay, bao ch©n, khiªn méc... Mçi thø vò khÝ l¹i gåm nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, nh­ mòi tªn ®ång cã ®Õn h¬n m­êi lo¹i. TÊt nhiªn, trong sè nh÷ng vò khÝ ®ã, cã mét sè vÉn ®­îc sö dông trong s¶n xuÊt (nhÊt lµ trong s¨n b¾n) nh­ng chñ yÕu lµ ®Ó dïng trong chiÕn tranh.

   HiÖn t­îng kh¶o cæ häc trªn chøng tá vµo cuèi thêi Hïng V­¬ng, con ng­êi sèng trong mét x· héi ®Çy biÕn ®éng vµ xung ®ét, ph¶i ra søc s¶n xuÊt vµ hoµn thiÖn c¸c lo¹i vò khÝ. TruyÒn thuyÕt d©n gian còng ph¶n ¸nh nhiÒu cuéc xung ®ét gay g¾t, nhiÒu cuéc chiÕn ®Êu ¸c liÖt chèng c¸c thø "giÆc" ®­îc gäi lµ "giÆc Man", "giÆc ¢n", "giÆc Hå T«n", "giÆc Hå X­¬ng", "giÆc Mòi ®á", "giÆc Thôc"...

   ChiÕn tranh ®· trë thµnh hiÖn t­îng kÞch liÖt vµ phæ biÕn trong x· héi. ChiÐn tranh thêi ®ã bao gåm c¶ nh÷ng cuéc xung ®ét bªn trong vµ nh÷ng cuéc xung ®ét bªn ngoµi.

   Xung ®ét bªn trong lµ s¶n phÈm tÊt nhiªn cña mét x· héi ®· ph©n hãa vµ còng lµ hiÖn t­îng kh«ng tr¸nh khái trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh Nhµ n­íc còng nh­ qu¸ tr×nh hîp nhÊt c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c tËp ®oµn c­ d©n kh¸c nhau thµnh céng ®ång quèc gia. Trong c¸c cuéc xung ®ét thuéc lo¹i nµy, cuéc chiÕn tranh gi÷a Hïng vµ Thôc kÐo dµi nhÊt vµ cuèi cïng kÕt thóc b»ng sù hîp nhÊt gi÷a hai téc L¹c ViÖt vµ ¢u ViÖt ®Ó më réng vµ cñng cè h¬n n÷a khèi céng ®ång.

   Xung ®ét bªn ngoµi biÓu hiÖn cuéc ®Êu tranh chèng mèi ®e däa tõ bªn ngoµi ®Õn, nh»m b¶o vÖ lîi Ých chung cña céng ®ång. Lo¹i chiÕn tranh tù vÖ nµy cµng ngµy cµng trë nªn ¸c liÖt, ®ßi hái ph¶i huy ®éng søc m¹nh cña c¶ céng ®éng. C©u chuyÖn Th¸nh Giãng (Phï §æng Thiªn V­¬ng) lµ mét b¶n hïng ca ®­îm mÇu s¾c huyÒn tho¹i ph¶n ¸nh vµ ngîi ca cuéc chiÕn ®Êu chèng ngo¹i x©m cña c­ d©n V¨n Lang trong buæi ®Çu dùng n­íc.

   H×nh ¶nh Th¸nh Giãng ph¸ giÆc ¢n lµ mét biÓu t­îng kú vÜ cña søc sèng d©n téc, mét s¸ng t¹o tuyÖt vêi cña nh©n d©n nh»m nªu cao ý chÝ, tµi n¨ng vµ søc m¹nh vïng lªn cña mét céng ®ång c­ d©n nhá, nh­ng kiªn quyÕt ®¸nh b¹i mäi ®¹o qu©n x©m l¨ng lín m¹nh, b¶o vÖ cuéc sèng yªn vui cña m×nh. H×nh ¶nh ®ã v× thÕ sèng m·i víi lÞch sö, trong lßng nh©n d©n vµ ®Êt n­íc.

   Vµo cuèi thêi Hïng V­¬ng, n¹n ngo¹i x©m cµng ngµy cµng trë thµnh mèi ®e däa nghiªm träng. §ã lµ lóc chñ nghÜa bµnh tr­íng §¹i H·n ®· ra ®êi vµ b¾t ®Çu dßm ngã, më réng x©m l­îc xuèng ph­¬ng nam. Thêi Xu©n Thu - ChiÕn Quèc (770 - 221 tr­íc C«ng nguyªn), n­íc Së ®· më nh÷ng cuéc viÔn chinh ®¸nh vµo Ba Thôc (Tø Xuyªn), tiÕn xuèng KiÒm Trung (Quý Ch©u), §iÒn (C«n Minh, V©n Nam), cña "Man Di" vµ tæ chøc "b×nh ®Þnh B¸ch ViÖt" (Sö ký). Theo ViÖt Sö l­îc, chÝnh ViÖt V­¬ng C©u TiÔn (505 - 465 tr.CN.) ®· cã lÇn sai sø xuèng dô vua Hïng thÇn phôc, nh­ng bÞ vua Hïng cù tuyÖt (1). §©y lµ cuéc ®ông ®é ®Çu tiªn gi÷a ViÖt Nam víi chñ nghÜa bµnh tr­íng §¹i H¸n ph­¬ng b¾c.

   Vµo thÕ kû 3 tr.CN., côc  diÖn chÝnh trÞ ë Trung Quèc chuyÓn biÕn m¹nh mÏ, tõ c¸t cø sang tËp quyÒn vµ thiÕt lËp ®Õ chÕ. KÓ tõ khi ®Õ chÕ TÇn thµnh lËp, nguy c¬ x©m l­îc cµng ®Ì nÆng lªn vËn m¹ng cña c¸c nhãm B¸ch ViÖt, trong ®ã cã c­ d©n V¨n Lang thêi Hïng V­¬ng.

   Yªu cÇu tù vÖ chèng ngo¹i x©m cïng víi yªu cÇu thñy lîi cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, ®· cã t¸c ®éng rÊt m¹nh vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh Nhµ n­íc ®Çu tiªn trong lÞch sö ViÖt Nam. Nhµ n­íc ®ã ra ®êi cã phÇn sím h¬n ®iÒu kiÖn chÝn muåi cña sù ph©n hãa x· héi vµ bªn c¹nh chøc n¨ng thèng trÞ, bãc lét, cßn ph¶i ®¶m ®­¬ng hai chøc n¨ng c«ng céng quan träng lµ x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thñy lîi vµ tæ chøc cuéc chiÕn ®Êu chèng ngo¹i x©m.

   VÒ sù thµnh lËp n­íc V¨n Lang ®êi Hïng V­¬ng, ViÖt Sö l­îc lµ bé sö x­a nhÊt cña ViÖt Nam cßn l¹i ®Õn nay, chÐp r»ng: "§Õn ®êi Trang V­¬ng nhµ Chu (696 - 681 tr. CN.), ë bé Gia Ninh cã ng­êi l¹, dïng ¶o thuËt ¸p phôc ®­îc c¸c bé l¹c, tù x­ng lµ Hïng V­¬ng, ®ãng ®« ë V¨n Lang, hiÖu lµ n­íc V¨n Lang, phong tôc thuÇn hËu chÊt ph¸c, chÝnh sù dïng lèi kÕt nót. TruyÒn ®­îc 18 ®êi ®Òu gäi lµ Hïng V­¬ng.

   Kh«ng râ t¸c gi¶ ViÖt Sö l­îc c¨n cø vµo t­ liÖu nµo, nh­ng ®Æt sù ra ®êi cña n­íc V¨n Lang víi t­ c¸ch lµ mét Nhµ n­íc ph«i thai, vµo kho¶ng thÕ kû 7 tr­íc C«ng nguyªn tøc lµ ®Çu giai ®o¹n §«ng S¬n, lµ phï hîp víi nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu hiÖn nay vµ ®­îc nhiÒu ng­êi chÊp nhËn. Tr­íc ®ã, dÜ nhiªn lµ mét qu¸ tr×nh chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn cho sù h×nh thµnh Nhµ n­íc, qu¸ tr×nh tËp hîp c¸c bé l¹c thµnh liªn minh bé l¹c råi chuyÓn hãa dÇn thµnh Nhµ n­íc. C¨n cø vµo sù ph©n chia hai quËn Giao ChØ (B¾c bé), Cöu Ch©n (b¾c Trung bé) sau nµy vµ nh÷ng s¾c th¸i ®Þa ph­¬ng cña hai vïng ®­îc ph¶n ¸nh trong th­ tÞch cæ vµ t­ liÖu kh¶o cæ häc, cã ng­êi nªu gi¶ thuyÕt cho r»ng, Ýt ra cã hai liªn minh bé l¹c ë vïng B¾c bé vµ B¾c Trung bé ®· tham gia vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh n­íc V¨n Lang, hîp thµnh bé téc L¹c ViÖt.

   Tæ chøc Nhµ n­íc cßn hÕt søc ®¬n s¬. §øng ®Çu n­íc V¨n Lang lµ Hïng V­¬ng (2). Trong danh hiÖu Hïng V­¬ng, yÕu tè V­¬ng (ch÷ H¸n, cã nghÜa lµ vua) râ rµng do nh÷ng nhµ chÐp sö vÒ sau nµy thªm vµo víi quan niÖm ng­êi ®øng ®Çu mét n­íc ph¶i lµ V­¬ng (kh«ng V­¬ng th× §Õ), cßn yÕu tè Hïng lµ tõ H¸n dïng phiªn ©m mét tõ ViÖt cæ. Trong tiÕng M­êng cã tõ kun, trong lang kun chØ con tr­ëng ngµnh tr­ëng nhµ lang cai qu¶n mét m­êng, trong tiÕng M«n- Kh¬me vµ tiÕng Th¸i nh­ ng­êi Xinh-mun, Kh¬-mó, Kh¸ng, Th¸i, Lµo... cã tõ Khun chØ ng­êi tï tr­ëng, ng­êi thñ lÜnh, trong tiÕng Mun-®a cã tõ Khunzt chØ ng­êi ®øng ®Çu gia téc hay mét lÜnh vùc nµo ®ã cña ®êi sèng x· héi. Cã lÏ ch÷ Hïng lµ phiªn ©m b»ng ch÷ H¸n mét tõ ViÖt cæ cã ng÷ ©m, ng÷ nghÜa gÇn víi nh÷ng tõ Kun, Khun, Khunzt... nh­ vËy ®Ó chØ ng­êi tï tr­ëng, ng­êi thñ lÜnh (TrÇn Quèc V­îng, VÒ danh hiÖu Hïng V­¬ng, trong Hïng V­¬ng dùng n­íc). Danh hiÖu ®ã cµng cho thÊy, Hïng V­¬ng vèn lµ tï tr­ëng cña bé l¹c V¨n Lang - bé l¹c m¹nh nhÊt víi ®Þa bµn tr¶i réng hai bªn bê s«ng Hång tõ ch©n nói Ba V× ®Õn ch©n nói Tam §¶o, ®· ®ãng vai trß trung t©m tËp hîp c¸c bé l¹c kh¸c vµ trë thµnh thñ lÜnh liªn minh bé l¹c, råi chuyÓn hãa thµnh ng­êi ®øng ®Çu mét tæ chøc Nhµ n­íc. Gióp viÖc Hïng V­¬ng cã L¹c hÇu.

   Ng«i Hïng V­¬ng cha truyÒn con nèi 18 ®êi. Con sè 18 ®êi vua Hïng ®· tõng lµm nhiÒu ng­êi b¨n kho¨n, hoµi nghi vµ ®Ò ra nhiÒu c¸ch gi¶i thÝch kh¸c nhau. Trong truyÒn thuyÕt, nhiÒu con sè th­êng mang tÝnh chÊt biÓu tr­ng h¬n lµ ý nghÜa to¸n häc. Con sè 18 còng nh­ 9 vµ c¸c béi sè cña 9 nãi chung (nh­ 36, 99, 999...) trong t­ duy d©n gian th­êng chØ cã nghÜa lµ nhiÒu (2) (Trong truyÒn thuyÕt vµ ca dao, tôc ng÷ th­êng b¾t gÆp c¸ch nãi: 9 ngän s«ng, 9 tÇng m©y, "voi 9 ngµ, gµ 9 cùa, ngùa 9 hång mao"...; hä 18 ®êi quËn c«ng, Th¹ch Sanh ®¸nh tan "qu©n 18 n­íc"..., 36 ch­íc, giÆc ¢  n cã 36 t­íng..., 99 ngän nói Hång LÜnh..., 999 ngän nói Thiªn NhÉn... Ph¶i ch¨ng ®iÒu ®ã b¾t nguån tõ mét hÖ thèng sè ®Õm cæ víi c¬ sè 9 cña ng­êi ViÖt. Vua n­íc Së ë l­u vùc Tr­êng Giang, vèn gèc ViÖt, còng x­ng hiÖu lµ Hïng vµ gåm 18 ®êi. Ph¶i ch¨ng, 18 ®êi Hïng V­¬ng còng cã nghÜa lµ nhiÒu ®êi, truyÒn nèi l©u dµi. Hïng V­¬ng cßn mang h×nh ¶nh tï tr­ëng hay thñ lÜnh liªn minh bé l¹c, nh­ng ®· cã quyÒn thÕ tËp nhiÒu ®êi vµ tËp trung trong tay mét sè quyÒn lùc nÕu ch­a ph¶i lµ quyÒn lùc Nhµ n­íc ®Çy ®ñ, th× Ýt ra còng ®· tiªu biÓu cho nh÷ng mÇm mèng cña quyÒn lùc Nhµ n­íc. Hïng V­¬ng lµ ng­êi ®øng ®Çu n­íc V¨n Lang, ®ång thêi lµ ng­êi chØ huy qu©n sù vµ chñ tr× c¸c nghi lÔ t«n gi¸o.

   N­íc V¨n Lang chia lµm 15 bé (3) (HiÖn nay cã ba danh s¸ch kh¸c nhau vÒ 15 bé cña n­íc V¨n Lang ®­îc chÐp trong nh÷ng th­ tÞch x­a nhÊt cña ViÖt Nam. ViÖt Sö l­îc chÐp lµ: Giao ChØ, ViÖt Th­êng thÞ, Vò Ninh, Qu©n Ninh, Gia Ninh, Ninh H¶i, Lôc H¶i, Thanh TuyÒn, T©n X­¬ng, B×nh V¨n, V¨n Lang, Cöu Ch©n, NhËt Nam, Hoµi Nam, Cöu §øc. LÜnh Nam chÝch qu¸i chÐp lµ: Giao ChØ, Chu Diªn, Ninh S¬n, Phóc Léc,   ViÖt Th­êng, Minh H¶i, D­¬ng TuyÒn, QuÕ D­¬ng, Vò Ninh, Hoµi Hoan, Cöu Ch©n, NhËt Nam, Ch©n §Þnh, QuÕ L©m, T­îng QuËn. D­ ®Þa chÝ cña NguyÔn Tr·i chÐp lµ: Giao ChØ, Chu Diªn, Vò Ninh, Phóc Léc, ViÖt Th­êng, Ninh H¶i, D­¬ng TuyÒn, Lôc H¶i, Vò §Þnh, Hoµi Nam, Cöu Ch©n, B×nh V¨n, T©n H­ng, Cöu §øc vµ ghi thªm "n¬i ®ãng ®« gäi lµ V¨n Lang". §óng nh­ nhËn xÐt cña Lª Quý §«n trong V©n §µi lo¹i ng÷: "t«i ngê r»ng, nh÷ng tªn ®ã lµ do c¸c hËu nho gãp nhÆt vay m­în chÐp ra"). ViÖt Sö l­îc cho biÕt 15 bé ®ã vèn lµ 15 bé l¹c. §øng ®Çu mçi bé lµ L¹c t­íng hay theo mét sè truyÒn thuyÕt vµ thÇn tÝch cßn gäi lµ bé chóa, bé t­íng, phô ®¹o. §ã còng lµ nh÷ng chøc thÕ tËp "®êi ®êi cha truyÒn con nèi gäi lµ phô ®¹o (4)".

   Phô ®¹o còng lµ tõ ch÷ H¸n dïng ®Ó phiªn tõ ViÖt cæ gÇn nh­ tõ ®¹o trong tiÕng M­êng, t¹o trong tiÕng Tµy - Th¸i, p¬-tao trong tiÕng Gia Rai, m¬-tao trong tiÕng £-®ª, b¬-®ao trong tiÕng Ra-glai, ba-dao trong tiÕng Ba-na, pa-tao trong tiÕng Ch¨m... ®Òu cã nghÜa lµ tï tr­ëng, thñ lÜnh, ng­êi ®øng ®Çu mét vïng. Bé vèn lµ bé l¹c th× phô ®¹o hay L¹c t­íng vèn lµ tï tr­ëng bé l¹c råi chuyÓn hãa thµnh ng­êi ®øng ®Çu mét "vïng - bé l¹c" cña n­íc V¨n Lang d­íi quyÒn Hïng V­¬ng.

   Sang ®Õn thêi b¾c thuéc, d­íi sù thèng trÞ cña nhµ H¸n, bé biÕn thµnh huyÖn lµ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh d­íi cÊp quËn vµ L¹c t­íng trë thµnh huyÖn lÖnh mang "Ên ®ång gi¶i xanh" (Giao Ch©u ngo¹i vùc ký, Qu¶ng Ch©u ký). ViÖc tæ chøc bé m¸y ®« hé theo lèi "rµng buéc" (c¬ my) cña nhµ H¸n lóc bÊy giê h¼n dùa trªn c¬ së cã s½n tõ tr­íc ®ã. §iÒu Êy cho phÐp nghÜ r»ng, bé lµ mét "vïng - bé l¹c" tuy cßn mang dÊu Ên bé l¹c, nh­ng ®· chuyÓn hãa thµnh mét ®¬n vÞ Ýt nhiÒu cã tÝnh chÊt ®Þa lý vµ chÝnh quyÒn.

   D­íi bé lµ c¸c c«ng x· n«ng th«n (kÎ, ch¹, chiÒng), kÕt hîp quan hÖ xãm lµng víi quan hÖ hä hµng, quan hÖ l¸ng giÒng víi quan hÖ huyÕt thèng. §øng ®Çu c«ng x· lµ Bå chÝnh. §©y còng lµ tõ H¸n phiªn tõ ViÖt cæ mµ ©m vµ nghÜa cßn t×m thÊy trong tõ Pã Chiªng cña d©n téc Tµy - Th¸i ë phÝa b¾c (hay tõ P«-ta-rinh cña c¸c d©n téc T©y Nguyªn) cã nghÜa lµ ng­êi giµ lµng. ChÕ ®é Giµ lµng vµ truyÒn thèng träng l·o (thiªn t­íc, träng xØ) cßn ®­îc b¶o tån l©u dµi ë miÒn nói vµ ®Ó l¹i nhiÒu tµn d­ trong n«ng th«n miÒn xu«i. Bªn c¹nh ng­êi Giµ lµng, cã lÏ cã mét Héi ®ång c«ng x· gåm nh÷ng ng­êi do c¸c thµnh viªn c«ng x· cö ra ®Ó gi¶i quyÕt vµ ®Þnh ®o¹t mäi ho¹t ®éng x· héi cña c«ng x·.

   Mçi c«ng x· cã mét ng«i nhµ c«ng céng lµm n¬i héi häp vµ trung t©m sinh ho¹t v¨n hãa, tÝn ng­ìng... cña c«ng x·, mµ h×nh ¶nh cßn ®­îc ch¹m kh¾c trªn trèng ®ång §«ng S¬n vµ bãng d¸ng cã thÓ t×m thÊy qua ng«i nhµ lµng (ng­êi Ba-na gäi lµ nhµ r«ng) cña c¸c d©n téc T©y Nguyªn hay ng«i ®×nh lµng cña vïng ®ång b»ng miÒn b¾c. Nh÷ng c«ng x· gÇn gòi nhau cã thÓ liªn minh, kÕt nghÜa víi nhau, gióp nhau trong khai hoang, lµm thñy lîi, chèng thó d÷..., giao hiÕu víi nhau trong c¸c sinh ho¹t v¨n hãa, tÝn ng­ìng... Tôc "kÕt ch¹" hay cßn gäi lµ "®i ch¹", "¨n ch¹", "n­íc nghÜa", "kÕt ­íc"..., cßn tån t¹i m·i vÒ sau nµy trªn nhiÒu vïng n«ng th«n ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé vµ b¾c Trung bé, víi nguyªn t¾c cÊm kþ quan hÖ h«n nh©n gi÷a c¸c thµnh viªn cña nh÷ng lµng kÕt ch¹, chøng tá céi nguån rÊt l©u ®êi cña chÕ ®é cÊm h«n nh©n néi téc thêi c«ng x· thÞ téc.

   Quan hÖ gi÷a Nhµ n­íc vµ c«ng x· lµ mét thø quan hÖ mang tÝnh chÊt l­ìng hîp. Nhµ n­íc võa ®¹i diÖn cho c¸c c«ng x· nh­ lµ "c¸i nguyªn lý thèng nhÊt cã t¸c dông kÕt hîp vµ ®øng trªn tÊt c¶ nh÷ng c«ng x· nhá bÐ", nh­ lµ "ng­êi cha cña sè ®«ng c«ng x·", võa bãc lét c¸c c«ng x· "mét phÇn lao ®éng thÆng d­ cña c«ng x· thuéc vÒ céng ®ång cao h¬n, céng ®ång nµy rèt cuéc tån t¹i d­íi d¹ng mét con ng­êi, vµ lao ®éng thÆng d­ Êy thÓ hiÖn ra d­íi d¹ng cèng vËt... còng nh­ d­íi d¹ng nh÷ng c«ng viÖc lµm chung ®Ó ca ngîi nguyªn lý thèng nhÊt ®ã". H×nh thøc bãc lét ®ã ®­îc gäi lµ "¨n ruéng". Gi÷a hai mÆt trªn, thêi Hïng V­¬ng, cã lÏ mÆt thø hai cßn nhÑ nhµng vµ mÆt thø nhÊt cã ý nghÜa bao trïm, chi phèi, tuy xu h­íng ph¸t triÓn chung lµ mÆt thø hai cµng ngµy cµng lÊn ¸t mÆt thø nhÊt. §iÒu ®ã gi¶i thÝch thùc tr¹ng x· héi "phong tôc thuÇn hËu, chÊt ph¸c". V× vËy, qu©n ®éi th­êng trùc còng nh­ c¸c c«ng cô chuyªn chÕ cña Nhµ n­íc ch­a ph¸t triÓn. Khi cã chiÕn tranh, lùc l­îng vò trang cña c«ng x· gi÷ vai trß chñ yÕu. 

   ThÕ kû I, sau khëi nghÜa Hai Bµ Tr­ng, M· ViÖn t©u lªn vua H¸n r»ng: "LuËt ViÖt kh¸c luËt H¸n h¬n m­êi viÖc". "LuËt ViÖt" ®ã ch¾c ch¾n ph¶i cã tr­íc thêi b¾c thuéc vµ c©u nhËn xÐt so s¸nh thèt ra tõ miÖng cña kÎ thï chøng tá ng­êi ViÖt cã mét lèi sèng vµ quan hÖ øng xö kh¸c víi ng­êi H¸n. Nh­ng "luËt ViÖt" ë ®©y cã lÏ lµ mét thø luËt tôc (tËp qu¸n ph¸p), chø ch­a ph¶i lµ luËt thµnh v¨n.  

   VÊn ®Ò ch÷ viÕt thêi Hïng V­¬ng tõ l©u ®· lµ ®iÒu b¨n kho¨n, suy nghÜ cña nhiÒu ng­êi vµ gÇn ®©y, ®· trë thµnh ®Ò tµi nghiªn cøu ®Çy høng thó cña mét sè nhµ khoa häc. Cho ®Õn nay, c«ng viÖc t×m tßi, kh¸m ph¸ ®ang tiÕp tôc vµ ch­a thÓ ®i ®Õn kÕt luËn râ rµng (4). "ChÝnh sù dïng lèi kÕt nót" ®­îc chÐp trong ViÖt  Sö  l­îc vµ nhiÒu bé sö sau ®ã, cã thÓ ph¶n ¸nh mét c¸ch ghi nhí sù viÖc nµo ®ã nh­ kiÓu "v¨n tù kÕt nót" mµ nh÷ng Nhµ n­íc cæ ®¹i ë ch©u Mü vÉn sö dông.

   Nh×n mét c¸ch tæng qu¸t, Nhµ n­íc h×nh thµnh vµo cuèi thêi Hïng V­¬ng lµ mét h×nh th¸i Nhµ n­íc ph«i thai cßn in ®Ëm dÊu Ên cña chÕ ®é bé l¹c - c«ng x·, trªn ®­êng chuyÓn hãa tõ x· héi nguyªn thñy tan r· sang x· héi ph©n hãa giai cÊp s¬ kú víi nh÷ng ®Æc tr­ng chung cña ph­¬ng §«ng mµ K.Marx gäi lµ "ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u ¸". Cã thÓ lËp s¬ ®å so s¸nh nh­ sau:

Liªn minh bé l¹c: Thñ lÜnh N­íc V¨n Lang: Hïng V­¬ng
Bé l¹c: Tï tr­ëng Bé: L¹c t­íng Phô ®¹o
C«ng x· thÞ téc: Téc tr­ëng - C«ng x· n«ng th«n: Bå chÝnh

   Sù n¶y sinh mét h×nh th¸i Nhµ n­íc nh­ thÕ, dï cßn s¬ khai, vµo thêi Hïng V­¬ng, ®¸nh dÊu mét b­íc tiÕn quan träng cña lÞch sö. Nã x¸c nhËn qu¸ tr×nh dùng n­íc thêi Hïng V­¬ng vµ ®Æt c¬ së cho sù ra ®êi cña mét lo¹i h×nh céng ®ång téc ng­êi míi: céng ®ång quèc gia, céng ®ång bé téc cã Ýt nhiÒu tÝnh d©n téc.


(4) Xem Hµ V¨n TÇn. DÊu vÕt mét hÖ thèng ch÷ viÕt tr­íc H¸n vµ kh¸c H¸n ë ViÖt Nam vµ nam Trung Quèc.
Kh¶o cæ häc sè 1. 1982. T¸c gi¶ t×m thÊy trªn mét l­ìi cÇy ®ång §«ng S¬n, mét qua ®ång ë Thanh Hãa vµ ba qua ®ång trong mé Së ë Hå Nam (Trung Quèc), nh÷ng ký hiÖu ®­îc coi lµ dÊu vÕt cña mét hÖ thèng ch÷ viÕt kh¸c H¸n, cã niªn ®¹i vµo thêi ChiÕn Quèc, tr­íc khi TÇn thèng nhÊt Trung Quèc vµ ë ViÖt Nam lµ tr­íc khi bÞ ng­êi H¸n x©m l­îc. T¸c gi¶ nªu gi¶ thuyÕt: cã thÓ ®ã lµ ch÷ viÕt thêi Hïng V­¬ng, do c­ d©n chñ nh©n v¨n hãa §«ng S¬n s¸ng t¹o vµ cïng víi ¶nh h­ëng cña v¨n hãa §«ng S¬n, nh÷ng s¶n phÈm cã ghi ch÷ viÕt Êy ®­îc ®­a ®Õn nh÷ng n¬i xa.


Thêi sù  §êi sèng chÝnh trÞ  Kinh tÕ - X· héi  V¨n hãa - Khoa häc - Gi¸o dôc
§Çu trang